Wysokość stopy referencyjnej NBP ma istotny wpływ na sytuację finansową osób spłacających kredyty z oprocentowaniem zmiennym, jak i odkładających pieniądze na lokatach i kontach oszczędnościowych. Od października 2023 roku utrzymywana jest na poziomie 5,75%. Poziom tego wskaźnika przekłada się na jakość Twojego życia, dlatego sprawdź, czym dokładnie jest stopa referencyjna NBP, kto ustala jej wysokość i co ma wspólnego ze stawką WIBOR.
- 1. Czym jest stopa referencyjna NBP?
- 2. Zmiany stopy referencyjnej NBP od maja 2021 roku
- 3. Na co wpływa zmiana poziomu stopy referencyjnej NBP?
- 4. Stopa referencyjna NBP a poziom inflacji konsumenckiej
- 5. Jak stopa referencyjna NBP wpływa na sytuację klientów banków?
- 6. Co stopa referencyjna NBP ma wspólnego z odsetkami ustawowymi?
- 7. Warto wiedzieć
W okresie od marca 2015 r. do listopada 2021 r. poziom stopy referencyjnej NBP nie wzbudzał specjalnych emocji uczestników rynku utrzymując się w kanale pomiędzy 0,1 a 1,50 punktu procentowego. W rezultacie, że wiele osób straciło zainteresowanie tematem stóp procentowych NBP. Optyka zmieniła się diametralnie w październiku 2021 r., kiedy to Rada Polityki Pieniężnej (RPP) rozpoczęła cykl zacieśniania polityki pieniężnej w celu tłumienia dynamicznie rosnącej inflacji.
Czym jest stopa referencyjna NBP?
Stopa referencyjna jest jedną z podstawowych stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego zaraz obok:
- stopy lombardowej,
- stopy depozytowej,
- stopy redyskontowej weksli,
- stopy dyskontowej weksli.
Stopa referencyjna NBP określa minimalną cenę operacji otwartego rynku, które bank centralny prowadzi na rynku międzybankowym – głównie przez zakup i sprzedaż krótkoterminowych bonów pieniężnych. Mówiąc prościej – stopa ta określa minimalne oprocentowanie pożyczek, które banki komercyjne mogą zaciągać w banku centralnym.
Spróbuj tego
Wysokość stóp procentowych w Polsce ustalana jest przez Radę Polityki Pieniężnej (RPP), która jest organem decyzyjnym NBP. Działania te mają na celu np. wpływanie na poziom inflacji i realizację celów rozwojowych gospodarki krajowej. Decyzje RPP podejmowane na podstawie m.in. analiz i prognoz makroekonomicznych oraz oceny kondycji rodzimej gospodarki.
Stopa referencyjna ustalana jest przez RPP od 6 lutego 1998 roku. Poziom stopy referencyjnej NBP, choć może wydawać się mało znaczący z perspektywy przeciętnego obywatela, znalazł się pod czujną obserwacją osób spłacających kredyty z oprocentowaniem zmiennym. Wynika to z faktu, że wysokość stopy referencyjnej NBP skorelowana jest z poziomem stawki WIBOR. Ta z kolei jest bardzo istotna w trakcie ustalania oprocentowania takich kredytów i pożyczek.
Zmiany stopy referencyjnej NBP od maja 2021 roku
Aby lepiej wyobrazić sobie szok kredytobiorców, wystarczy wspomnieć, że od października 2021 r. RPP przeprowadziła serię 11 podwyżek stóp procentowych. W rezultacie stopa referencyjna NBP wzrosła o 665 punktów bazowych – z 0,10% przed podwyżką do 6,75% we wrześniu 2022 r. Rok później nastąpiła pierwsza obniżka o 0,75 p.p., a w październiku 2023 r. o kolejne 0,25 p.p.
Od tego czasu stopa referencyjna NBP utrzymywana jest na poziomie 5,75% (stan na 06.02.2025 r.). Szczegółową częstotliwość i skalę poszczególnych podwyżek prezentujemy w poniższej tabeli.
| Obowiązuje od dnia | Stopa referencyjna | Zmiana |
| 5/29/2020 | 0.10% | - |
| 10/7/2021 | 0.50% | +0.40 p.p. |
| 11/4/2021 | 1.25% | +0,75 p.p. |
| 12/9/2021 | 1.75% | +0,50 p.p. |
| 1/5/2022 | 2.25% | +0,50 p.p. |
| 2/9/2022 | 2.75% | +0,50 p.p. |
| 3/9/2022 | 3.50% | +0,75 p.p. |
| 4/7/2022 | 4.50% | +1,00 p.p. |
| 5/6/2022 | 5.25% | +0,75 p.p. |
| 6/9/2022 | 6.00% | +0,75 p.p. |
| 7/8/2022 | 6.50% | +0,50 p.p. |
| 9/8/2022 | 6.75% | +0,25 p.p. |
| 9/7/2023 | 6.00% | -0,75 p.p. |
| 10/5/2023 | 5.75% | -0,25 p.p. |
Na co wpływa zmiana poziomu stopy referencyjnej NBP?
Ustalanie poziomu stopy referencyjnej przez RPP jest jednym z instrumentów, który w pośredni sposób przekłada na realizację polityki pieniężnej w ramach gospodarki krajowej. Działania te wpływają na m.in.:
- dostępność i koszt kredytów pieniężnych,
- poziom inflacji,
- skalę potencjalnych inwestycji.
Naszym okiem
Izabela StachuraWysokość stopy referencyjnej NBP ma również wpływ na poziom inwestycji w firmach, które finansują swoją działalność za pomocą kredytów. Analogicznie – obniżenie stopy referencyjnej przez RPP skutkować będzie zwiększeniem dostępności kredytów oraz zmniejszeniem kosztów ich obsługi, co powinno pobudzić zarówno inwestycje firm, jak i konsumpcję prywatną.
Stopa referencyjna NBP a poziom inflacji konsumenckiej
Ustawowym celem polityki pieniężnej jest dążenie przez RPP do zapewnienia stabilności cen. Powinna być ona prowadzona również z myślą o utrzymaniu zrównoważonego wzrostu gospodarczego i zachowania stabilności systemu finansowego.
Zgodnie z przyjętą strategią celu inflacyjnego zalecane jest utrzymywanie indeksu cen towarów i usług konsumpcyjnych na poziomie 2,5% z możliwością odchyleń o 1 punkt procentowy w każdą ze stron. Długoterminowo cel inflacyjny mieści się zatem w kanale pomiędzy 1,5% a 3,5%.
RPP dążąc do tłumienia zbyt wysokiej inflacji może podnosić stopy procentowe, co zmniejsza dostęp do finansowania zewnętrznego, ponieważ staje się ono droższe. W takich warunkach słabnie dynamika inwestycji i konsumpcji prywatnej. Zwiększa się za to skłonność do oszczędzania, ponieważ banki podnoszą oprocentowanie lokat i kont oszczędnościowych.
To właśnie na barkach członków RPP spoczywa obowiązek poszukiwania równowagi pomiędzy stabilnością cen a utrzymaniem zrównoważonego wzrostu gospodarczego. Poziom inflacji konsumenckiej (w porównaniu do analogicznego miesiąca poprzedniego roku) okresie od października 2021 r. do grudnia 2024 r. oraz wysokość stopy referencyjnej w poszczególnych miesiącach prezentujemy w poniższej tabeli.
| Miesiąc/rok | Stopa referencyjna NBP | Inflacja konsumencka r/r |
| Październik 21 | 0.50% | 6.80% |
| Listopad 21 | 1.25% | 7.80% |
| Grudzień 21 | 1.75% | 8.60% |
| Styczeń 22 | 2.25% | 9.40% |
| Luty 22 | 2.75% | 8.50% |
| Marzec 22 | 3.50% | 11.00% |
| Kwiecień 22 | 4.50% | 12.40% |
| Maj 22 | 5.25% | 13.90% |
| Czerwiec 22 | 6.00% | 15.50% |
| Lipiec 22 | 6.50% | 15.60% |
| Sierpień 22 | 6.50% | 16.10% |
| Wrzesień 22 | 6.75% | 17.20% |
| Październik 22 | 6.75% | 17.90% |
| Listopad 22 | 6.75% | 17.50% |
| Grudzień 22 | 6.75% | 16.60% |
| Styczeń 23 | 6.75% | 16.60% |
| Luty 23 | 6.75% | 18.40% |
| Marzec 23 | 6.75% | 16.10% |
| Kwiecień 23 | 6.75% | 14.70% |
| Maj 23 | 6.75% | 13.00% |
| Czerwiec 23 | 6.75% | 11.50% |
| Lipiec 23 | 6.75% | 10.80% |
| Sierpień 23 | 6.75% | 10.10% |
| Wrzesień 23 | 6.00% | 8.20% |
| Październik 23 | 5.75% | 6.60% |
| Listopad 23 | 5.75% | 6.60% |
| Grudzień 23 | 5.75% | 6.20% |
| Styczeń 24 | 5.75% | 3.70% |
| Luty 24 | 5.75% | 2.80% |
| Marzec 24 | 5.75% | 2.00% |
| Kwiecień 24 | 5.75% | 2.40% |
| Maj 24 | 5.75% | 2.50% |
| Czerwiec 24 | 5.75% | 2.60% |
| Lipiec 24 | 5.75% | 4.20% |
| Sierpień 24 | 5.75% | 4.30% |
| Wrzesień 24 | 5.75% | 4.90% |
| Październik 24 | 5.75% | 5.00% |
| Listopad 24 | 5.75% | 4.70% |
| Grudzień 24 | 5.75% | 4.70% |
Analiza danych przedstawionych w tabeli potwierdza, że zmiana poziomu stopy referencyjnej NBP przekłada się na wskaźnik inflacji z pewnym opóźnieniem. Bardziej przypomina to sterowanie ciężkim tankowcem, gdzie decyzje muszą być podejmowane z wyraźnym wyprzedzeniem, niż dynamiczny rejs zwinną żaglówką. Dlatego RPP korzysta z m.in. prognoz i analiz, aby jak najwcześniej i najtrafniej przewidzieć rozwój wydarzeń gospodarczych.
Co ciekawe, w okresie od lutego do czerwca 2024 r. inflacja konsumencka znajdowała się w celu, poruszając się w paśmie pomiędzy 1,5% a 3,5%. Nie podjęto jednak decyzji o obniżce stopy referencyjnej, ponieważ pojawiły się obawy o ponowny wzrost inflacji na skutek m.in. odmrożenia cen energii dla gospodarstw domowych oraz przywrócenia 5-procentowej stawki VAT na żywność.
Jak stopa referencyjna NBP wpływa na sytuację klientów banków?
Stopa referencyjna na pierwszy rzut oka wydaje się pojęciem mało istotnym z punktu widzenia przeciętnego klienta banku. Optyka zmienia się, kiedy uświadomisz sobie, jak wskaźnik ten może wpływać na Twoje finansowe życie. Doskonale rozumieją to osoby spłacające kredyty hipoteczne z oprocentowaniem zmiennym, które jest sumą stałej marży banku i komponentu zmiennego w postaci stawki WIBOR (w zależności od oferty może być to stawka WIBOR 3M lub WIBOR 6M).
Oprocentowanie zmienne = marża banku + stawka WIBOR
Stawki WIBOR są wrażliwe na zmiany wysokości stopy referencyjnej i wyceniają poziom stopy procentowej w przyszłości. W uproszczeniu wyższa stopa referencyjna oznacza wyższe oprocentowanie kredytu. Przykładowo oprocentowanie kredytu hipotecznego ustalone jako suma 2% marży banku i stawki WIBOR 6M z dnia 25 lipca 2021 r. wynosiło 2,22% w skali roku.
Oprocentowanie tego samego kredytu 26 lipca 2022 r. wynosiło już 9,29%. Zmiana ta wynikała ze wzrostu stawki WIBOR 6M, w analizowanym okresie, o 7,07 punktu procentowego – z 0,22% do 7,29%. Aktualnie oprocentowanie takiego kredytu wyniosłoby 7,81% w skali roku (stan na dzień 6.02.2025 r.)
Spróbuj tego
Z drugiej strony wraz ze wzrostem podstawowych stóp procentowych NBP banki komercyjne powinny podwyższać oprocentowanie swoich depozytów terminowych np. lokat i kont oszczędnościowych. Zgodnie z danymi NBP średnie oprocentowanie depozytów gospodarstw domowych, w złotych polskich, w październiku 2021 r. wynosiło 0,4% w skali roku. W grudniu 2022 r. wzrosło do poziomu 6,3% w skali roku. Natomiast w ostatnim miesiącu 2024 r. średnie oprocentowanie nowych i renegocjowanych umów złotowych zameldowało się na poziomie 4% w skali roku.
Co stopa referencyjna NBP ma wspólnego z odsetkami ustawowymi?
Stopa referencyjna ma też istotne znaczenie w ustalaniu wysokości odsetek ustawowych. Wpływ ten szczegółowo reguluje kodeks cywilny. Odsetki należne od sumy pieniężnej (odsetki kapitałowe) należą się w sytuacji, która wynika z ustawy, czynności prawnej, orzeczenia sądu lub innego właściwego organu. Kiedy strony umowy nie określiły sposobu naliczania odsetek, ich wysokość podstawowa równa jest sumie stopy referencyjnej NBP i 3,5 punktu procentowego.
Podstawowa stawka odsetek kapitałowych = stopa referencyjna NBP + 3,5 punktu procentowego
Podstawowa stawka odsetek należnych od sumy pieniężnej wynosi zatem 9,25% w skali roku (stan na 06.02.2025 r.). Natomiast maksymalna stawka odsetek kapitałowych to dwukrotność stawki podstawowej, czyli 18,50% w skali roku.
Odsetki ustawowe za opóźnienie w spłacie mają zastosowanie w sytuacji, kiedy zobowiązanie nie jest regulowane w terminie. Mogą być one naliczane już kolejnego dnia od pojawienia się opóźnienia w spłacie. W tym przypadku podstawowa stawka odsetek ustawowych obliczana jest według wzoru:
Podstawowa stawka odsetek ustawowych za opóźnienie w spłacie = stopa referencyjna NBP + 5,5 punktu procentowego
Odsetki za opóźnienie w spłacie wynoszą zatem 11,25% w skali roku. Maksymalne odsetki w tym zakresie stanowią dwukrotność stawki podstawowej, czyli 22,50% w skali roku.
Odsetki ustawowe mają także zastosowanie w przypadku transakcji dokonywanych przez przedsiębiorstwa z odroczonym terminem płatności. W takiej sytuacji mamy do czynienia z odsetkami ustawowymi za opóźnienia w transakcjach handlowych. Za brak płatności faktury w terminie grożą odsetki ustalane jako:
- suma stopy referencyjnej NBP i 8 punktów procentowych, kiedy dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym (13,75%).
- suma stopy referencyjnej NBP i 10 punktów procentowych, kiedy dłużnikiem jest inny podmiot (15,75%).
Już wiesz, jak ważny może być wpływ wysokości stopy referencyjnej NBP na kondycję Twojego budżetu. Długoterminowe przewidywania dotyczące przyszłej wysokości tego wskaźnika obarczone są dużym ryzykiem błędu – o czym niejednokrotnie przekonywaliśmy się w przeszłości. Aktualnie spekuluje się, że do pierwszych obniżek może dojść najwcześniej jesienią 2025 roku. Podczas lutowego posiedzenia RPP podjęła decyzję o utrzymaniu stóp na niezmienionym poziomie.
Warto wiedzieć
- Stawka WIBOR jest wrażliwa na zmianę poziomu stopy referencyjnej NBP. Oznacza to, że zacieśnianie polityki pieniężnej przez RPP za pomocą stóp procentowych przekłada się na wzrost stawki WIBOR.
- Wysokość stawki WIBOR możesz sprawdzić na stronie internetowej GPW Benchmark S.A. Spółka ta jest administratorem wskaźników referencyjnych w Polsce.
- Podstawowe stopy procentowe NBP to stopa referencyjna, stopa depozytowa, stopa redyskontowa weksli, stopa dyskontowa weksli i stopa redyskontowa weksli.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Ile wynoszą stopy procentowe NBP?
Po posiedzeniu RPP w lutym 2025 r. podstawowe stopy pozostały na niezmienionym poziomie: stopa referencyjna 5,75%, stopa lombardowa 6,25%, stopa depozytowa 5,25%, stopa redyskontowa weksli 5,80%, stopa dyskontowa weksli 5,85%.
Jak ustalana jest wysokość stopy referencyjnej NBP?
Poziom stopy referencyjnej ustalany jest przez Radę Polityki Pieniężnej, która jest organem decyzyjnym NBP. Jej wysokość zależy od m.in. kondycji gospodarki krajowej, prognoz i analiz gospodarczych oraz polityki prowadzonej przez inne banki centralne.
Czy WIBOR i stopa referencyjna to to samo?
Wskaźnik WIBOR określa stopę procentową, po której banki pożyczają sobie pieniądze na rynku międzybankowym. Stopa referencyjna NBP jest wskaźnikiem oprocentowania wykorzystywanym do obliczania wartości pomocy publicznej i ustalana jest przez RPP. Nie są to zatem pojęcia tożsame.
Jak ustalana jest wysokość stopy referencyjnej NBP?
Poziom stopy referencyjnej ustalany jest przez Radę Polityki Pieniężnej, która jest organem decyzyjnym NBP. Podejmowane w tym zakresie decyzje mają służyć m.in. utrzymaniu stabilności cen, zrównoważonego wzrostu gospodarczego i zachowania trwałości systemu finansowego.
Źródła
https://nbp.pl/podstawowe-stopy-procentowe-archiwum/
https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ceny-handel/wskazniki-cen/wskazniki-cen-towarow-i-uslug-konsumpcyjnych-pot-inflacja-/
https://nbp.pl/statystyka-i-sprawozdawczosc/statystyka-monetarna-i-finansowa/statystyka-stop-procentowych/
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu19640160093
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20130000403
https://nbp.pl/polityka-pieniezna/dokumenty-rpp/informacje-po-posiedzeniach-rpp/
