Co to jest wierzytelność i kiedy powstaje?

Wierzytelność to termin, który często pojawia się w kontekście finansów, biznesu i prawa, ale nie zawsze jest dobrze rozumiany. Często uznaje się, że wierzytelność jest tym samym, co dług, ale nie jest to pełne znaczenie tego pojęcia. Co dokładnie oznacza? Co warto wiedzieć o wierzytelności?

Wierzytelność to jeden z podstawowych terminów prawa zobowiązaniowego. Pojęcie wierzytelności, choć wiąże się z długiem, nie jest jego synonimem. Czy wiesz, że z wierzytelnością każdy człowiek styka się na co dzień? Także Ty, choć możesz nie mieć tego świadomości. Wiedza na temat tego, czym dokładnie jest wierzytelność, kiedy powstaje i czy może dojść do jej przedawnienia jest przydatna.

Czym jest wierzytelność?

Wierzytelność należy rozumieć jako prawo jednej ze stron do oczekiwania, by druga strona (dłużnik) spełniła określone umownie świadczenie. Innymi słowy, jest to uprawnienie do żądania spełnienia świadczenia z określonego stosunku zobowiązaniowego. Jest to prawo majątkowe, które może dotyczyć zarówno pieniędzy, jak i np. rzeczy.

Pojęcie wierzytelności można też zdefiniować jako przeciwieństwo długu, ponieważ:

• • Pojęcie długu odnosi się bowiem do niespłaconego przez winnego zobowiązania finansowego lub rzeczowego wobec kredytodawcy.
  • Wierzytelność to prawo, które upoważnia wierzyciela do otrzymania świadczenia od dłużnika. Jeśli więc zawierasz umowę kredytową, bank staje się wierzycielem, a wierzytelność jest dla niego zabezpieczeniem spłaty. Natomiast Ty jako kredytobiorca jesteś dłużnikiem, który zobowiązuje się do spłaty długu.

Wierzytelność a należność i zobowiązanie – co na to prawo?

Z pojęciem wierzytelności wiążą się też takie terminy jak należność i zobowiązanie. O należności można mówić chociażby wtedy, kiedy zdecydujesz się na ustalonych warunkach pożyczyć (np. od banku) środki pieniężne. W takiej sytuacji bank występuje w roli wierzyciela, a Ty w roli dłużnika. Zawarcie takiej umowy skutkuje pojawieniem się po jednej stronie należności, a po drugiej długu.

Czym zatem wierzytelność różni się od należności? Głównym czynnikiem jest tu rodzaj świadczeń, jakie obejmują. Należność odnosi się tylko do świadczenia pieniężnego, podczas gdy wierzytelność obejmuje świadczenia pieniężne i rzeczowe. Wierzytelność to zatem każde uprawnienie wierzyciela do żądania świadczenia od dłużnika. Może być ona przedmiotem obrotu: można ją sprzedać, cesjonować, zabezpieczać itd.

W świetle prawa należność jest natomiast prawem osoby fizycznej lub prawnej do otrzymania świadczenia pieniężnego na podstawie zawartej uprzednio umowy, w określonym terminie i kwocie. Ma przede wszystkim znaczenie finansowe i księgowe.

Natomiast zobowiązanie to stosunek cywilnoprawny, który łączy się bezpośrednio z pojęciem należności i ma odwrotne znaczenie. Zobowiązania są regulowane w księdze trzeciej Kodeksu cywilnego zwanej prawem zobowiązań.

Oznacza to, że należność jest prawem do dochodzenia od dłużnika zwrotu długu, a zobowiązanie jest obowiązkiem dłużnika do wywiązania się z umowy zawartej z wierzycielem. Najprostszym przykładem jest pożyczka pieniędzy – wówczas powstaje zobowiązanie spłaty długu.

Kim jest dłużnik?

Zastanawiasz się, kim jest dłużnik? Według najprostszej definicji jest to osoba zalegająca komuś z zapłatą – co ważne, niezależnie od tego, czy termin płatności minął, czy też nie. Zgodnie z orzecznictwem sądowym jest to „strona zobowiązana w stosunku prawnym zobowiązaniowym do spełnienia świadczenia wobec wierzyciela”.

Dług istnieje zatem do momentu spłacenia świadczenia pieniężnego lub rzeczowego wobec kredytodawcy czy też innego wierzyciela. Jeśli zatem masz kredyt, możesz być nazywany dłużnikiem – nawet jeśli spłacasz wszystkie raty w terminie. W postępowaniu egzekucyjnym w administracji zamiast słowa „dłużnik” używa się słowa „zobowiązany”.

Kiedy powstaje wierzytelność?

Prawo do wierzytelności może powstawać na skutek bardzo wielu zdarzeń. Najczęściej dochodzi do tego w wyniku sporządzenia umowy pomiędzy kredytodawcą a kredytobiorcą. Jeśli zatem zaciągniesz kredyt w banku, staniesz się dłużnikiem, a bank wierzycielem.

Powstanie wierzytelności może mieć jednak również związek ze zwykłymi, codziennymi sytuacjami, takimi jak zakupy w sklepie. Sprzedawca staje się wówczas wierzycielem, a więc wychodzącym z żądaniem spełnienia świadczenia, czyli otrzymania zapłaty za towar. Źródłem wierzytelności może być także tzw. delikt, czyli czyn niedozwolony (np. akt wandalizmu).

Kodeks cywilny głosi, że: „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia” (art. 415), „Osoba prawna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu.” (art. 416). Oznacza to, że gdy po stronie pokrzywdzonego powstaje wierzytelność, ma on prawo domagać się naprawienia szkody lub zadośćuczynienia od sprawcy.

Jakie są najczęściej spotykane rodzaje wierzytelności?

Można wyróżnić wiele rodzajów wierzytelności, ponieważ klasyfikowane są według różnych kryteriów. Jeden z podziałów uwzględnia działalność samego wierzyciela. W tym kontekście wyróżniane są przede wszystkim:

• • wierzytelność bankowa – związana z wszelkimi działaniami bankowymi; zazwyczaj powstaje przy udzieleniu przez bank kredytu lub pożyczki; innymi słowy, wierzytelnością bankową są wszystkie zobowiązania, w których wierzycielem jest bank;
  • wierzytelność ubezpieczeniowa – związana ze stosunkiem ubezpieczenia; wierzytelnością ubezpieczeniową są wszystkie zobowiązania, w których wierzycielem jest zakład ubezpieczeniowy; w takim przypadku dłużnikiem jest ubezpieczający lub osoba trzecia (np. sprawca szkody);
  • wierzytelność handlowa – wynikająca z transakcji handlowej (z tytułu sprzedaży towarów); w tym przypadku wierzycielem jest sprzedawca;
  • wierzytelność podatkowa – wynikająca z przepisów podatkowych; w tym przypadku wierzycielem są organy podatkowe;
  • wierzytelność cywilnoprawna – wynikająca z umów cywilnoprawnych (np. umowa o dzieło, umowa najmu itp.).

Ponadto wierzytelności można podzielić m.in. na wymagalne i niewymagalne:

• • wierzytelność niewymagalna – to taka, która już powstała, ale której nie trzeba jeszcze spłacać; chodzi tu o zobowiązania, których termin spłaty jeszcze nie został przekroczony;
  • wierzytelność wymagalna – to takie zobowiązanie prawne, zgodnie z którym dłużnik musi spłacić dług natychmiast; wierzytelności wymagalne to zatem te, których termin płatności już upłynął.

Inny podział obejmuje wierzytelności zabezpieczone i niezabezpieczone:

• wierzytelność zabezpieczona – to taka, która w przypadku braku spłaty przez dłużnika świadczenia umożliwia pokrycie całości lub części roszczeń wierzyciela z tytułu zabezpieczenia; najpowszechniej stosowanym zabezpieczeniem wierzytelności jest hipoteka, ale może to być też np. poręczenie, weksel, zastaw itp.
• wierzytelność niezabezpieczona – to taka, która przy braku spłat należności przez dłużnika nie ma żadnego zabezpieczenia.

Zestawienie poszczególnych rodzajów wierzytelności przedstawia poniższa tabela

Na czym polega dochodzenie wierzytelności?

Dochodzenie wierzytelności to inaczej proces odzyskiwania należności. Jeżeli dłużnik nie wywiązuje się ze swoich obowiązków względem wierzyciela, ten ma prawo podjąć określone kroki, prowadzące np. docelowo do egzekucji komorniczej. Taka możliwość pojawia się, gdy wierzytelność staje się wierzytelnością wymagalną (czyli termin spłaty już minął). Najpierw jednak wierzyciel musi wykazać, że posiada tytuł wykonawczy przeciwko dłużnikowi. Aby go uzyskać, najczęściej musi skierować sprawę do sądu.

W przypadku problemów z odzyskaniem należności wierzyciel może też próbować zawrzeć z dłużnikiem ugodę, np. w wyniku skutecznej windykacji pozasądowej. Innym rozwiązaniem jest sprzedaż wierzytelności.

Czy można sprzedać wierzytelność?

Wierzytelność można sprzedać i w polskim prawie jest to dopuszczalne. Taki proces nazywa się cesją wierzytelności i uregulowany jest w Kodeksie cywilnym (art. 509–518). Sprzedaż wierzytelności polega na tym, że dotychczasowy wierzyciel (cedent) przenosi swoją wierzytelność na inną osobę lub firmę (cesjonariusza), najczęściej za określoną kwotę. Co do zasady zgoda dłużnika nie jest wymagana, ale warto go o takim działaniu poinformować. Od momentu cesji:

👉 Nowy wierzyciel wchodzi w prawa starego.
👉 Dłużnik musi spełnić świadczenie wobec nowego wierzyciela.
👉 Treść wierzytelności nie zmienia się (zmienia się tylko osoba uprawniona).

Cesja wierzytelności jest niedopuszczalna, kiedy zakazuje tego pierwotna umowa, zakazuje tego ustawa lub wynika to z właściwości zobowiązania (jest ono nierozerwalnie związane z osobą wierzyciela np. alimenty lub prawo do renty).

Dla przedsiębiorców i osób prywatnych znajomość zasad dotyczących wierzytelności ma praktyczne znaczenie: wpływa na bezpieczeństwo transakcji, efektywność dochodzenia roszczeń oraz planowanie płynności finansowej. Zrozumienie, czym jest wierzytelność i jak nią zarządzać, pozwala lepiej chronić swoje interesy oraz świadomie działać w relacjach prawno-finansowych.

Bartłomiej Borucki

Redaktor

bartlomiej.borucki@rankomat.pl

Jestem absolwentem kierunku Finanse i Rachunkowość. Od niemal 20 lat moja aktywność zawodowa związana jest z branżą finansową. W tym czasie pracowałem m.in. jako konsultant w domu maklerskim, asystent dyrektora finansowego w firmie produkcyjnej oraz analityk ryzyka kredytowego. W 2016 roku moje zamiłowanie do finansów oraz tworzenia przystępnych i użytecznych treści przerodziło się w zawodową pasję, która trwa do dziś.

Moje teksty możesz przeczytać m.in. w serwisach: Rankomat, Puls Biznesu, Bankier Smart, CEO Magazyn oraz MANAGER+. Wolny czas często spędzam w górach. Słucham podcastów, inwestuję w branżę gamingową i jestem fanem fantastyki naukowej.

Zobacz inne wpisy tego autora »

Komentarze: