Czy pożyczka od najbliższej rodziny jest objęta podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC)? Kiedy trzeba na tę kwestię zwrócić szczególną uwagę, a w jakich sytuacjach konieczna może być wizyta w urzędzie skarbowym? Sprawdź warunki takiego finansowania, by uniknąć niepotrzebnego stresu i kłopotów.
- 1. Pożyczka pieniężna od rodziny a podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC)
- 2. Pożyczka od rodziny i znajomych vs pożyczka od najbliższej rodziny
- 2.1. Czy pożyczkę rodzinną trzeba zgłosić do skarbówki i zapłacić podatek?
- 3. Co, jeśli nie zgłoszę pożyczki do skarbówki?
- 4. Czy pożyczka pieniężna od rodziny musi być oprocentowana?
- 5. Czy pożyczka od rodziny musi być udokumentowana w formie aktu notarialnego?
- 6. Pożyczka rodzinna – lepsza gotówka czy przelew?
- 7. Czy pożyczka od rodziny to dochód? Czy trzeba zapłacić podatek dochodowy?
- 8. Pożyczka a darowizna
- 9. Co musi zawierać umowa pożyczki pieniędzy?
- 10. Złożenie deklaracji PCC-3 w urzędzie skarbowym – instrukcja
- 11. Warto zapamiętać
Jak wynika z raportu BIK, w 2024 roku Polacy zaciągnęli zobowiązania na kwotę ponad 248,8 miliardów złotych. Pozabankowe pożyczki gotówkowe osiągnęły wartość 6,9, a pożyczki celowe 2,6 miliarda złotych. Znacznie mniej przejrzysty jest jednak rynek pożyczek udzielanych najbliższej rodzinie, co oczywiście wynika ze specyfiki zobowiązań tego typu.
Pożyczki udzielane rodzeństwu korzystają ze specjalnych zasad. Tak samo działa to w przypadku rodziców, dzieci, dziadków czy teściów. Tego rodzaju zobowiązania nie wymagają załatwiania zbyt wielu formalności. Czasem nawet strony nie decydują się na udokumentowanie otrzymania pieniędzy. Jak to natomiast wygląda od strony prawnej? Czy uiszczenie podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC) albo złożenia deklaracji w urzędzie skarbowym jest konieczne? Sprawdź z nami obowiązujące przepisy i nie przejmuj się kłopotami podatkowymi.
Pożyczka pieniężna od rodziny a podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC)
Podatek od czynności cywilnoprawnych, znany także jako podatek PCC, dotyczy wszystkich czynności wskazanych w Ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych. Wśród nich wymienione są natomiast m.in.:
➡️ umowy pożyczki, pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku,
➡️ umowy darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy.
Co do zasady, obowiązek podatkowy w przypadku standardowych pożyczek zawsze spoczywa na osobie zaciągającej pożyczkę. To ona zatem musi uregulować od niej odpowiedni podatek. Pożyczkodawca, czyli osoba udzielająca pożyczki, jest natomiast z niego zwolniona.
Naszym okiem
W przypadku pożyczek w wysokości przekraczającej kwotę wolną (określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 tej ustawy i wynoszącą aktualnie 36 120 zł) pod uwagę brany jest art. 4a ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn. Zgodnie z nim jest ona zwolniona z podatku PCC pod warunkiem:
➡️ złożenia deklaracji PCC-3 w terminie 14 dni od daty zawarcia umowy pożyczki (w przypadku braku pisemnej umowy może być to np. data dokonania czynności związanych z przekazaniem środków);
➡️ udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy, konto w spółdzielczej kasie oszczędnościowo kredytowej lub przekazem pocztowym.
W praktyce więc do zwolnienia nie kwalifikuje się przekazanie pieniędzy w formie gotówkowej (z ręki do ręki).
Pożyczka od rodziny i znajomych vs pożyczka od najbliższej rodziny
Niezwykle istotne w kontekście tego artykułu i obowiązujących przepisów jest rozróżnienie pożyczki od „najbliższej rodziny” a od dalszej rodziny, bliskich przyjaciół czy znajomych. Wiele aspektów prawnych zależy bowiem od tego, do której grupy podatkowej należą strony umowy. Skarbówka bierze to pod uwagę, oceniając, czy dane zobowiązanie powinno zostać zgłoszone, a jeśli tak, to na jakich zasadach.
Istnieją trzy główne rodzaje grup podatkowych, ale w ramach pierwszej z nich wyróżniana jest również tzw. grupa zerowa. Dla lepszej czytelności poniżej rozpisaliśmy je więc w czterech podpunktach:
➡️ grupa zerowa – należy do niej wyłącznie najbliższa rodzina, czyli:
- wstępni (rodzice i dziadkowe),
- zstępni (dzieci i wnuki),
- małżonkowie,
- rodzeństwo,
- pasierb,
- macocha,
- ojczym;
➡️ pierwsza grupa podatkowa – wszystkie osoby z grupy zerowej, a dodatkowo:
- synowa,
- zięć,
- teściowie;
➡️ druga grupa podatkowa:
- zstępni rodzeństwa (np. dzieci brata),
- rodzeństwo rodziców (np. wujek),
- rodzeństwo małżonków (np. szwagier),
- zstępni i małżonkowie pasierbów,
- małżonkowie innych zstępnych,
- małżonkowie rodzeństwa;
➡️ trzecia grupa podatkowa – należą do niej odlegli krewni i wszystkie pozostałe osoby (również niespokrewnione, spoza rodziny).
W zależności od tego, do której grupy należą pożyczkodawca z pożyczkobiorcą, mogą obowiązywać ich inne przepisy dotyczące naliczania podatku od czynności cywilnoprawnych, a także kwestii zgłoszenia oraz udokumentowania otrzymania pieniędzy.
Czy pożyczkę rodzinną trzeba zgłosić do skarbówki i zapłacić podatek?
Skupmy się teraz na konsekwencjach zawarcia umowy pożyczki w zależności od grupy podatkowej:
➡️ grupa zerowa – wszystkie pożyczki pieniężne (i nie tylko) w tej grupie są całkowicie zwolnione z podatku od czynności cywilnoprawnych. Takie transakcje odbywają się bowiem w ramach najbliższej rodziny. W przypadku finansowania na kwotę:
- nieprzekraczającą 36 120 zł – nie musisz zgłaszać pożyczki do urzędu skarbowego i nie musi zostać ona udokumentowana;
- przekraczającego 36 120 zł – musisz zgłosić deklarację PCC-3 w odpowiednim urzędzie skarbowym. Masz na to 14 dni od chwili otrzymania środków. Dodatkowo konieczne jest udokumentowanie otrzymania pożyczki (np. w formie potwierdzenia otrzymania przelewu na osobisty rachunek płatniczy w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo kredytowej);
➡️ pierwsza grupa podatkowa:
- pożyczki do 36 120 zł – są zwolnione z podatku od czynności cywilnoprawnych. Nie masz obowiązku informowania o nich skarbówki;
- pożyczki powyżej 36 120 zł – są objęte podatkiem PCC i wymagają zgłoszenia w skarbówce;
➡️ druga i trzecia grupa podatkowa – w przypadku obu tych grup otrzymanie pożyczki pieniężnej lub innej zawsze wiąże się z obowiązkiem opłacenia podatku od czynności cywilnoprawnych i zgłoszenia ich w skarbówce. Pożyczkobiorca ma na to 14 dni od daty zawarcia umowy pożyczki.
Wysokość podatku PCC jest bezpośrednio związana z wartością pożyczek (pieniędzy lub rzeczy), których dotyczy i wynosi 0,5 proc. tej kwoty. W praktyce więc, gdy np. otrzymasz od osoby z 3. grupy podatkowej pożyczkę w wysokości 10 tys. zł, masz obowiązek uregulowania podatku wynoszącego 50 zł.
Co ważne, wspominana powyżej kwota 36 120 zł nie dotyczy pojedynczej umowy pożyczki. Jest to suma wszystkich finansowań otrzymanych w ciągu ostatnich 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiła ostatnia pożyczka od tej osoby.
Co, jeśli nie zgłoszę pożyczki do skarbówki?
Jeśli z jakiegoś powodu nie zgłosisz finansowania zgodnie z obowiązującymi przepisami, musisz liczyć się z konsekwencjami finansowymi oraz prawnymi. Dotyczy to szczególnie sytuacji, gdy skarbówka sama natrafi na niezgłoszoną pożyczkę (np. podczas analizy przelewów).
W takim przypadku grozi Ci:
➡️ podatek sankcyjny wynoszący do 20 proc. kwoty pożyczki,
➡️ mandat skarbowy,
➡️ grzywna,
➡️ utrata prawa do zwolnienia (jeśli przysługiwało).
Oczywiście nigdy nie ma pewności, że skarbówka rzeczywiście natrafi na ślad pożyczki od osoby najbliższej. Nie brak osób, które takie transakcje realizują w gotówce, nie pozostawiając śladów. Mimo wszystko jednak należy zdawać sobie sprawę z potencjalnego ryzyka.
Przykład
Czy pożyczka pieniężna od rodziny musi być oprocentowana?
Obowiązujące w Polsce przepisy nie określają, że pożyczka od najbliższej rodziny (a nawet dalszej czy innych znajomych) musi być oprocentowana. W związku z tym bardzo częstą praktyką jest rezygnacja ze wszelkich prowizji i odsetek przy udzielaniu takiego rodzaju zobowiązań.
Pamiętaj natomiast, że szczegółowe warunki pożyczki zależą od ustaleń między stronami. Zgodnie z § 2 art. 720 Kodeksu Cywilnego umowa pożyczki przekraczająca 1000 zł powinna zostać zawarta w formie dokumentowej. Niektórzy decydują się nawet na zawarcie jej w formie aktu notarialnego.
Co natomiast istotne, kwota pożyczki musi zostać ostatecznie zwrócona (choćby bez odsetek i kosztów dodatkowych). W ten sposób bowiem nie wygeneruje dochodu u obu stron. Nie będzie też darowizną, nie zostaną więc wobec niej zastosowane inne przepisy. Więcej o podatku dochodowym i darowiźnie przeczytasz w dalszej części artykułu.
Czy pożyczka od rodziny musi być udokumentowana w formie aktu notarialnego?
Kodeks cywilny określa, że umowa pożyczki powinna mieć formę pisemną, jeśli opiewa na kwotę większą niż 1000 zł. Co do zasady eksperci również polecają dotrzymanie tej formy. Wynika to ze standardów bezpieczeństwa i ochrony obu stron przed potencjalnymi problemami.
Ponadto zdecydowanie się na akt notarialny zwalnia Cię z konieczności samodzielnego złożenia deklaracji PCC-3 (gdy to konieczne), bo zrobi to za Ciebie notariusz. Nadal jednak masz obowiązek udokumentowania otrzymania środków, o których jest mowa w zawartej umowie.
Pożyczka rodzinna – lepsza gotówka czy przelew?
Forma pożyczki teoretycznie nie jest odgórnie narzucana przez ustawodawcę. Może być więc zarówno zrealizowana przelewem, jak i gotówką. Nic nie stoi na przeszkodzie, by środki zostały też przesłane na inne sposoby, np. BLIK-iem. Co więcej, w grę nie muszą wchodzić nawet pieniądze – pożyczką mogą być inne wartościowe przedmioty.
W praktyce jednak kwestia ta jest nieco bardziej zawiła. Musisz pamiętać bowiem, że ciąży na Tobie – jako pożyczkobiorcy – obowiązek poinformowania o tej transakcji skarbówki. Należy jej przedstawić potwierdzenie przekazania środków, co w przypadku gotówki lub innych dóbr materialnych może być po prostu problematyczne. Ponadto, jeśli chcesz skorzystać ze zwolnienia, potwierdzeniem musi być wpłata na konto bankowe, rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekaz pocztowy.
Właśnie dlatego z reguły przyjmuje się, że najlepszą formą pożyczki od bliskich są transakcje elektroniczne. Mogą to być różne formy przelewów, BLIK na telefon czy jeszcze inne transakcje zostawiające ślad w systemie bankowym. Dzięki temu masz możliwość błyskawicznego pobrania potwierdzenia i dostarczenia go do skarbówki. Nie wymaga to nawet korzystania z poczty, wszystko bowiem może odbyć się wtedy online.
Czy pożyczka od rodziny to dochód? Czy trzeba zapłacić podatek dochodowy?
Kwestia podatku dochodowego jest istotna w przypadku pożyczek, na których zarabia jedna ze stron transakcji. Może to być np.:
➡️ pożyczkobiorca – jeśli odda np. tylko część otrzymanych pieniędzy, a pozostałe będą oznaczać jego wzbogacenie się;
➡️ pożyczkodawca – jeśli wzbogaci się w wyniku naliczonej prowizji lub odsetek spłaconych przez pożyczkobiorcę.
W takim przypadku strona, która się wzbogaciła na pożyczce, jest zobowiązana uwzględnić ten dochód w rocznym zeznaniu podatkowym.
Co jednak, jeśli strony w umowie pożyczki nie ustalą żadnych kosztów dodatkowych związanych z wartością pożyczek (pieniędzy lub rzeczy), a pożyczkobiorca zwróci dokładnie taką samą kwotę, jaką otrzymał? W tej sytuacji kwota pożyczki po prostu nie jest traktowana jako dochód. Nie powoduje wzbogacenia się żadnej ze stron, bo majątek obu ostatecznie wrócił do stanu sprzed zawarcia umowy. Środki te nie są zatem wliczane do dochodów i nie stają się podstawą wyliczenia podatku PIT.
Pożyczka a darowizna
Czasem zdarza się (szczególnie w przypadku zawierania umowy pożyczki między najbliższą rodziną), że takie finansowanie zamienia się w darowiznę. Strona obdarowująca może uznać, że nie oczekuje zwrotu pożyczonych środków od strony obdarowanej. Jak rozwiązać taką sytuację od strony formalnej?
W przypadku pożyczek strony z góry zakładają, że przekazywane środki zostaną zwrócone. Gdy jednak do tego nie dojdzie, możemy mieć do czynienia z zupełnie innym rozwiązaniem – darowizną. Aby do tego doszło, pożyczkodawca powinien zrzec się przysługującej mu kwoty z tytułu zwrotu pożyczki. Nie może być to wyłącznie decyzja podjęta przez pożyczkobiorcę.
Co istotne, w przypadku zaistnienia darowizny również istotne są grupy podatkowe i nie zawsze konieczne jest opłacenie podatku. W jej przypadku jednak zgłoszenie i rozliczenie z urzędem skarbowym przebiega nieco inaczej. Warto zapoznać się z aktualnymi przepisami na ten temat, by nie narazić się na nieprzyjemne konsekwencje związane z niedopilnowaniem obowiązku podatkowego.
Uwaga!
Co musi zawierać umowa pożyczki pieniędzy?
Warto już na wstępie podkreślić, że przepisy odgórnie nie definiują, co powinna zawierać umowa pożyczki zawarta między członkami rodziny lub znajomymi. W praktyce oznacza to, że możesz taki dokument sporządzić samodzielnie. Wzory dostępne są do pobrania również na wielu stronach internetowych.
Da się natomiast wyróżnić szereg niezbędnych informacji, które w takim dokumencie powinny się znaleźć. Mowa tu m.in. o:
➡️ dacie i miejscu zawarcia umowy,
➡️ danych pożyczkodawcy oraz pożyczkobiorcy, a przede wszystkim:
- imionach i nazwiskach,
- adresach zamieszkania,
- numerach PESEL,
- numerach dowodu osobistego,
➡️ kwocie pożyczki (najlepiej cyframi oraz słownie),
➡️ terminie spłaty zobowiązania,
➡️ sposobie przekazania pieniędzy pożyczkobiorcy (polecany jest przelew na rachunek bankowy – łatwiejszy do udokumentowania przy składaniu wniosku do urzędu skarbowego),
➡️ sposobie przekazania zwrotu pieniędzy pożyczkodawcy (w tym przypadku również polecany jest przelew bankowy),
➡️ oprocentowaniu, prowizji i innych kosztach dodatkowych (jeśli takie występują) lub ich braku,
➡️ podpisach obu stron.
Są to informacje potrzebne przy bardzo podstawowej wersji umowy. Możesz jednak dokument ten dowolnie rozbudowywać. Im bardziej szczegółowy będzie, tym lepszą ochronę obu stron może stanowić w przypadku wystąpienia ewentualnych problemów. Warto zatem rozważyć też zawarcie w nim np.:
➡️ możliwość i warunków ewentualnej wcześniejszej spłaty zobowiązania,
➡️ kar umownych (np. za opóźnienia w spłacie),
➡️ możliwości i warunków spłaty pożyczki w ratach,
➡️ zabezpieczeń (np. poręczenie, zastaw czy weksel),
➡️ kosztów ewentualnego postępowania w razie sporu i odpowiedniego dla sprawy sądu.
Im bardziej szczegółowa umowa, tym mniej niejasności w razie wystąpienia ewentualnych problemów między jej stronami.
Złożenie deklaracji PCC-3 w urzędzie skarbowym – instrukcja
Obowiązek podatkowy każdorazowo spoczywa na pożyczkobiorcy. Musisz zatem najpierw sprawdzić, czy w Twoim przypadku obowiązuje konieczność zapłaty podatku PCC. Może okazać się, że musisz zadbać tylko o zgłoszenie transakcji do urzędu skarbowego w celu potwierdzenia zwolnienia.
Taką sprawę możesz załatwić podczas wizyty w stacjonarnym oddziale skarbówki, odpowiednim dla Twojego miejsca zamieszkania. Zwykle nie wymaga to wcześniejszego umawiania spotkania.
Alternatywnie możesz też wszystko wykonać online. Masz na to 14 dni od dnia zawarcia umowy pisemnej. Poniżej znajdziesz instrukcję dla metody internetowej, która jest wygodniejsza i znacznie szybsza.
- Wejdź na stronę Podatki.gov.pl.
- Przejdź do sekcji „PCC, SD”.
- Naciśnij przycisk „Wybierz” przy znaczniku „Otrzymałem pożyczkę”.
- Wybierz, w jaki sposób chcesz złożyć deklarację:
- przez e-Deklaracje,
- w formie papierowej.
- Wybierz deklarację, na której Ci zależy, czyli „PCC-3″.
- System przekieruje Cię do zakładki e-Urząd Skarbowy.
- Zaloguj się do e-Urzędu Skarbowego. Możesz zrobić to na kilka sposobów:
- za pomocą witryny Login.gov.pl:
- profilem zaufanym,
- mObywatelem,
- e-dowodem,
- przez bankowość elektroniczną;
- za pomocą Twoich danych podatkowych:
- numerem PESEL,
- numerem NIP,
- kwotą przychodów.
- za pomocą witryny Login.gov.pl:
- Wybierz opcję umożliwiającą złożenie deklaracji PCC-3. System przeniesie Cię wtedy do odpowiedniego formularza online.
- Uzupełnij formularz niezbędnymi danymi dotyczącymi pożyczki. Wpisz takie informacje, jak np.:
- dane obu stron umowy,
- kwota pożyczki,
- data zawarcia umowy,
- stawka podatku (jeśli dotyczy).
- Podpisz formularz online (np. kwalifikowanym podpisem elektronicznym).
- Potwierdź wysyłkę deklaracji.
- Odbierz i zapisz Urzędowe Potwierdzenie Odbioru (UPO).
- Wejdź na stronę Podatki.gov.pl.
Jeśli musisz, ureguluj zobowiązanie wobec urzędu skarbowego zgodnie z terminem płatności podatku. Możesz zrobić to, wysyłając przelew na numer konta instytucji odpowiadającej Twojemu miejscu zamieszkania. Znajdziesz go na jej stronie internetowej.
Warto zapamiętać
- Pożyczka od członków rodziny należących do tzw. zerowej grupy podatkowej nie jest objęta podatkiem, niezależnie od jej wysokości. Jeśli jednak przekracza 36 120 zł, pożyczkobiorca ma obowiązek zgłosić ją do urzędu skarbowego.
- W przypadku pożyczki od rodziny z 1. grupy podatkowej podatek PCC obowiązuje dla pożyczek powyżej 36 120 zł. W 2. i 3. grupie opłacić go należy niezależnie od kwoty zobowiązania. Na złożenie deklaracji PCC-3 w skarbówce jest 14 dni.
- Pożyczki od najbliższych nie są objęte podatkiem dochodowym, o ile dojdzie do ich zwrotu. Nie muszą być również oprocentowane czy potwierdzone notarialnie. Warto jednak zadbać o szczegółową umowę w razie wystąpienia ewentualnych problemów.
FAQ - Najczęściej zadawane pytania
Ile można pożyczyć od rodziny bez podatku?
Wszystko zależy od tego, do której grupy podatkowej należy pożyczkodawca. W przypadku grupy zerowej obowiązuje zwolnienie z podatku, niezależnie od kwoty. W grupie 1. zwolnienie podatkowe dotyczy pożyczek do 36 120 zł. W 2. i 3. grupie każda pożyczka jest objęta podatkiem PCC.
Czy pożyczkę rodzinną trzeba zgłaszać?
Pożyczki nieprzekraczające 1000 zł nie muszą zostać zgłoszone. Powyżej tej kwoty zależy to od grup podatkowych oraz kwoty udzielonego zobowiązania.
Co grozi za niezgłoszenie pożyczki?
Samodzielne wykrycie niezgłoszonej pożyczki przez skarbówkę grozi konsekwencjami prawnymi i finansowymi. W takim przypadku podatek sankcyjny wynosi aż 20 proc. Pożyczkobiorca może też otrzymać mandat skarbowy oraz grzywnę. Straci ponadto prawo do zwolnienia z PCC (jeśli przysługiwało).
Źródła
https://media.bik.pl/informacje-prasowe/846933/podsumowanie-roku-2024-na-rynku-kredytow-i-pozyczek-konsumenckich-w-polsce-wyzwania-i-prognozy-na-rok-2025
