Jednoczesny wzrost inflacji i bezrobocia, połączony ze spowolnieniem gospodarczym, może skutkować stagflacją. Choć wydaje się, że pojęciem tym interesują się wyłącznie profesjonalni ekonomiści, to zjawisko to ma bezpośredni wpływ na jakość Twojego życia. Sprawdź zatem, czym charakteryzuje się stagflacja, jakie niesie ze sobą skutki i co robić, by minimalizować jej negatywny wpływ na domowy budżet.
- 1. Co to jest stagflacja?
- 1.1. Stagflacja, inflacja i recesja – czym się różnią?
- 2. Jakie są przyczyny stagflacji?
- 2.1. Negatywny szok podażowy
- 2.2. Gwałtowny wzrost kosztów życia
- 2.3. Problemy z prowadzeniem polityki pieniężnej kraju
- 2.4. Ograniczenie produkcji surowców i problemy w łańcuchach dostaw
- 2.5. Geopolityka negatywnie wpływająca na wzrost gospodarczy
- 3. Jakie są skutki stagflacji i jak zjawisko to wpływa na nasze życie?
- 4. Jak chronić swoje oszczędności w obliczu inflacji?
- 5. Jak stagflacja wpływa na sytuację kredytobiorców?
- 6. Co warto wiedzieć?
Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego Polska zamknęła 2024 rok inflacją na poziomie 4,7 proc. Nieco niepokoju wywołał komunikat zawierający dane wstępne za styczeń 2025 roku, kiedy to znów odnotowano wzrost tego wskaźnika o 1 proc. w porównaniu do poprzedniego miesiąca i 5,3 proc. rok do roku. Nieco humor z kolei poprawiają dane Eurostatu dotyczące wzrostu gospodarczego naszego kraju. Ww./kw. w IV kw. 2024 roku wyniósł on 1,3 proc., co było drugim najwyższym wynikiem wśród gospodarek EU-27.
Znając te dane, wyobraź sobie sytuację, w której jednocześnie następuje wzrost bezrobocia i cen produktów w sklepach, ograniczenie produkcji surowców, zmniejszenie siły nabywczej pieniądza, a to wszystko połączone jest z niższym wzrostem gospodarczym. Taka sytuacja jest właśnie zjawiskiem makroekonomicznym nazywanym stagflacją.
Co to jest stagflacja?
Stagflacja jest zjawiskiem makroekonomicznym, którego nazwa wzięła się z połączenia dwóch słów: „stagnacja” (brak wzrostu gospodarczego) oraz inflacja (rosnące ceny, spadek wartości pieniądza). Charakteryzuje się tym, że w jednym momencie w gospodarce danego państwa dzieją się trzy rzeczy:
- rośnie inflacja (ceny rosną),
- gospodarka zwalnia (a nawet dochodzi do spadku wzrostu gospodarczego),
- występuje coraz większe bezrobocie.
Zarówno przyczyny, jak i skutki stagflacji bywają różne. Zawsze jest jednak ściśle powiązana z poważnym kryzysem gospodarczym. Jej występowanie odbija się zarówno na konsumentach, jak i producentach czy przedsiębiorcach. Co więcej, wpływa na wiele sektorów i branż jednocześnie.
Stagflacja stoi w sprzeczności z tzw. krzywą Philipsa. Jest to ekonomiczna teoria, zgodnie z którą stopę bezrobocia i wysokość inflacji łączy zasada wymienności. Teoretycznie więc spowolnienie gospodarcze „obniża” inflację, za co odpowiada spadek popytu na towary i usługi. W tym przypadku jednak zasada ta się nie sprawdza, a oba zjawiska występują w tym samym czasie.
Właśnie dlatego w czasie stagflacji bank centralny, Rada Polityki Pieniężnej (RPP) i inne organy państwowe stają przed tak poważnym wyzwaniem. Z jednej strony wskazane jest bowiem zaostrzanie polityki pieniężnej, by obniżyć inflację. Z drugiej jednak ograniczanie skutków spowolnienia gospodarczego wymaga jej łagodzenia.
Stagflacja, inflacja i recesja – czym się różnią?
Stagflacja jest ściśle powiązana nie tylko z inflacją, ale i z recesją. Osoby, które nie zajmują się zawodowo ekonomią (lub przynajmniej niespecjalnie się nią interesują) często nie rozróżniają wszystkich tych pojęć. Opisaliśmy je skrótowo poniżej, dzięki czemu łatwiej będzie Ci je odróżnić i lepiej zrozumieć istniejące między nimi zależności:
- inflacja – zachodzi, kiedy następuje wzrost cen produktów i usług, a spada siła nabywcza pieniądza (za tę samą kwotę możesz kupić mniej niż miesiąc czy rok wcześniej);
- recesja – oznacza znaczne wyhamowanie tempa wzrostu gospodarczego (spada wartość waluty, pogarsza się sytuacja w gospodarce, spadają dochody i następuje wzrost bezrobocia);
- stagflacja – powstaje, gdy w jednym czasie rośnie inflacja, a gospodarka zwalnia. Z jednej strony dochodzi do wzrostu cen surowców, produktów i usług, a z drugiej warunki ekonomiczne ludzi zaczynają się pogarszać.
Jakie są przyczyny stagflacji?
Jak wspominaliśmy, przyczyny stagflacji bywają różnorodne. Choć w pierwszej kolejności zjawisko to kojarzone jest raczej z wewnętrznym kryzysem gospodarczym danego państwa, w praktyce może być również efektem zdarzeń zewnętrznych. Poniżej omówiliśmy kilka najpoważniejszych sytuacji, prowadzących do jej powstania.
Negatywny szok podażowy
Negatywny szok podażowy jest jedną z głównych i najczęściej wymienianych przyczyn stagflacji. Mowa tu o sytuacji, gdy nagłe zmniejszenie produkcji surowców w krótkim czasie prowadzi do znaczącego wzrostu cen produktów i usług. Odpowiadać mogą za to różnego rodzaju zdarzenia zewnętrzne, takie jak np. brak surowców energetycznych czy przerwanie łańcuchów dostaw.
Sztandarowym przykładem takiej sytuacji są zdarzenia z 1973 roku, gdy kraje OPEC drastycznie ograniczyły produkcję ropy i nałożyły embargo na jej eksport do krajów wspierających Izrael. Cena surowca wzrosła wtedy blisko czterokrotnie. Przełożyło się to na wzrost cen produkcji w praktycznie wszystkich sektorach rynku.
Gwałtowny wzrost kosztów życia
Gdy ceny produktów i usług podstawowych rosną, a nie idzie to w parze ze wzrostem zarobków (przez spowolnienie gospodarcze), może dojść do spadku popytu. Konsumenci ograniczają wydatki, gospodarka słabnie, co przy wzrastających cenach może doprowadzić do stagflacji.
Problemy z prowadzeniem polityki pieniężnej kraju
Czasem to nietrafione decyzje banku centralnego wywołują poważne kryzysy. Stagflacja może pojawić się, gdy np. dojdzie do nadmiernego zwiększania podaży pieniądza. W praktyce oznacza to, że więcej pieniędzy jest wprowadzanych do obiegu.
Gdy uczestnicy rynku orientują się, że w gospodarce jest większa ilość pieniędzy, korygują swoje działania. To wpływa na zmniejszenie impulsu do napędzania rozwoju gospodarczego. Odpowiedzią na to jest ponowne „dopompowanie” pieniędzy na rynek, ale ciąg zdarzeń po czasie może powtórzyć się, nie stabilizując sytuacji.
Ograniczenie produkcji surowców i problemy w łańcuchach dostaw
W ostatnich latach kilkukrotnie byliśmy świadkami różnego typu problemów, ograniczeń w produkcji oraz zaburzeń w łańcuchach dostaw. Wiązało się to m.in. z wojną na Ukrainie, problemami geopolitycznymi oraz pandemią.
W takim przypadku ograniczona dostępność kluczowych produktów lub surowców może przełożyć się na kłopoty przedsiębiorstw. To skutkuje wolniejszą produkcją, osłabia gospodarkę, a zarazem prowadzi do wzrostu cen. To z kolei negatywnie wpływa także na sytuację konsumentów.
Geopolityka negatywnie wpływająca na wzrost gospodarczy
Za występowanie stagflacji można obarczyć międzynarodową sytuację polityczną. Jest to najogólniejsza z przyczyn, często powiązana z pozostałymi. Z założenia bowiem konflikty zbrojne, negocjacje, embarga, wojny handlowe i inne zdarzenia tego typu mogą wyraźnie odbijać się na lokalnych rynkach.
Jakie są skutki stagflacji i jak zjawisko to wpływa na nasze życie?
Skoro wiesz już, skąd bierze się stagflacja, to czas przyjrzeć się temu, co ze sobą przynosi. Jak zapewne już się domyślasz, jej skutki nie są zbyt pozytywne. W dodatku dotyczą praktycznie wszystkich mieszkańców i podmiotów obszaru dotkniętego tym zjawiskiem.
Podstawowym skutkiem stagflacji jest negatywne oddziaływanie na nastroje społeczne. Rynek pracy jest w coraz gorszym stanie, a pensje stoją w miejscu. Wzrasta za to bezrobocie oraz ceny produktów i usług. Popyt maleje, bo konsumenci niechętnie wydają pieniądze. To dodatkowo osłabia gospodarkę, wpływając na kondycję finansową przedsiębiorstw. Ich właściciele muszą przez to rozważać redukcję zatrudnienia, napędzając spiralę pesymizmu.
Nie bez znaczenia jest wpływ stagflacji na rynek pracy. Zwolnienie gospodarki wymusza na przedsiębiorcach zmniejszenie produkcji. W połączeniu z rosnącymi kosztami operacyjnymi niejednokrotnie skutkuje to redukcją etatów. To z kolei prowadzi do wzrostu liczby bezrobotnych. Dodatkowo towarzyszy temu większa konkurencja o stanowiska pracy. Znalezienie zatrudnienia staje się wobec tego trudniejsze, a oferowane warunki mniej atrakcyjne.
Kolejna kwestia, odczuwalna przez każdego z nas, to spadek wartości waluty krajowej. Zagraniczne wyjazdy stają się coraz droższe ze względu na wysokie kursy walut obcych do PLN. Jednocześnie na wartości tracą też oszczędności. Coraz więcej osób poszukuje bezpiecznych rozwiązań pozwalających na ochronę wartości oszczędności. Problem jednak w tym, że ceny złota i ceny nieruchomości zaczynają rosnąć, utrudniając ochronę zgromadzonych środków.
Na konsekwencje stagflacji można spojrzeć także z nieco innej, szerszej perspektywy. Kraj walczący z tym zjawiskiem odstrasza inwestorów. Ceny akcji nurkują, zmniejszają się dochody z transakcji międzynarodowych. Przedsiębiorcy odprowadzają mniejsze podatki i pogarsza się sytuacja sektora publicznego. Rządy mają mniej środków na wspieranie obywateli, a ceny usług publicznych i infrastruktury rosną. To negatywnie odbija się z kolei np. na edukacji czy opiece zdrowotnej.
Jak chronić swoje oszczędności w obliczu inflacji?
Inflacja, podobnie jak stagflacja, to wyzwanie nie tylko dla rządów czy banków centralnych. Poradzić sobie z nią muszą również zwykli obywatele. Oczywiście nie chodzi tu o działania, które miałyby doprowadzić do jej zniknięcia. Ważne jest natomiast skupienie się na zabezpieczeniu własnych środków, by kryzys nie odbił się negatywnie na Twoim standardzie życia.
Skuteczne w tej kwestii jest podejmowanie szeregu rozważnych kroków, jak np.:
- inwestowanie w aktywa odporne na inflację – znajdź aktywa odporne na wzrost cen, dzięki którym zachowasz wartość swojego kapitału. Często dobrym rozwiązaniem są w tym przypadku obligacje indeksowane inflacją, złoto czy nieruchomości;
- minimalizowanie zadłużenia – rosnące ceny i niepewna sytuacja na rynku pracy mogą negatywnie wpłynąć na Twoje finanse. Pozbądź się tak wielu długów, jak tylko to możliwe, by cieszyć się swobodą działania. Dodatkowo podczas stagflacji podnoszone są stopy procentowe, to natomiast sprawia, że kredyty zwyczajnie są coraz droższe;
- dywersyfikacja źródeł dochodów – wysokie bezrobocie, rosnące ceny i trudność ze znalezieniem pracy może ograniczyć Twoje dochody nawet na wiele miesięcy. Postaraj się znaleźć kilka źródeł zarobkowania, by w przypadku problemów z jedną opcją, móc czerpać profity z pozostałych;
- korzystanie z bezpiecznych opcji oszczędnościowych – wysoka inflacja prowadzi do niepewności na rynku. W obliczu kryzysu gospodarczego lepiej skupić się na rozwiązaniach bezpiecznych i minimalizujących ryzyko utraty środków, by nie pogorszyć swojej sytuacji;
- dywersyfikacja portfela inwestycyjnego i oszczędnościowego – ulokuj swoje środki w różnych aktywach i rozwiązaniach oszczędnościowych. Nie ograniczaj się tylko do jednej opcji, bo w przypadku niepowodzenia możesz mieć poważne problemy.
Jak zwykle bywa w takich przypadkach, żadna metoda nie jest uniwersalna i niezastąpiona. Nikt i nic nie jest w stanie zagwarantować Ci pełnej ochrony przed inflacją czy stagflacją. Podejmowanie powyższych działań może natomiast zapewnić Twoim finansom względne bezpieczeństwo.
Jak stagflacja wpływa na sytuację kredytobiorców?
Niestety stagflacja ma wpływ na kredyty i sytuację osób spłacających różnego rodzaju zadłużenia. Przede wszystkim podczas walki z kryzysem bank centralny i Rata Polityki Pieniężnej podnoszą stopy procentowe, by zniwelować inflację. Efektem tych działań jest jednak wyższe oprocentowanie zobowiązań, przekładające się na podnoszenie rat i problemy kredytobiorców z regularnymi spłatami.
Cierpi na tym płynność finansowa kredytobiorców. Im wyższe raty, tym mniej środków zostaje w domowym budżecie. Przekłada się to na brak możliwości nadpłacania zobowiązań i minimalizowania kosztów. Wzrost kosztów obsługi zadłużenia negatywnie wpływa na warunki życia, a w skrajnej sytuacji prowadzić może nawet do niewypłacalności.
Wyższe stopy procentowe to ponadto problem osób, które dopiero zamierzały ubiegać się o kredyt czy pożyczkę. Wysokie oprocentowanie skutkuje bowiem droższym finansowaniem, na które mniej osób ma szanse. Wymagana jest bowiem wyższa zdolność kredytowa, co w obliczu kryzysu gospodarczego może stanowić poważne wyzwanie. Mniejsza zdolność kredytowa konsumentów i rezygnacja z zaciągania zobowiązań uderzają z kolei w sektor finansowy – ograniczając wpływy i dochody z działalności pożyczkowej.
Co warto wiedzieć?
- Stagflacja polega na występowaniu w jednym czasie w gospodarce krajowej stagnacji gospodarczej oraz inflacji. Oznacza to, że jednocześnie dochodzi do wzrostu cen oraz pogorszenia sytuacji gospodarczej.
- Najczęściej główną przyczyną stagflacji jest negatywny szok podażowy. Zjawisko to może wywołać też m.in. gwałtowny wzrost kosztów życia, błędna polityka pieniężna, sytuacja geopolityczna, problemy w łańcuchach dostaw lub ograniczenia w produkcji surowców.
- Walka ze stagflacją jest bardzo trudna. Konsumenci mogą starać się przygotować do takiej sytuacji poprzez np. dywersyfikację portfela oszczędnościowego i inwestycyjnego, minimalizowanie zadłużenia, zwiększanie źródeł dochodów czy lokowanie środków w aktywach odpornych na inflację.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Ile może trwać zjawisko stagflacji?
Nie da się jednoznacznie określić, ile będzie trwała stagflacja w danym kraju. Wszystko zależy od konkretnej sytuacji oraz przyczyn, które do niej doprowadziły. Ponadto ważna jest również strategia jej zwalczania. W skrajnych przypadkach może ona nie ustępować nawet przez wiele lat.
Czym stagflacja różni się od recesji?
W przypadku obu tych zjawisk dochodzi do spowolnienia gospodarczego, przekładającego się często na spadki produkcji, dochodów i zatrudnienia. Różnica polega jednak na tym, że podczas recesji inflacja spada (ceny maleją lub rosną bardzo powoli), a przy stagflacji – rośnie.
Czy Polsce grozi stagflacja?
Aktualnie specjaliści nie przewidują, by Polsce w 2025 roku groziła stagflacja. O takim ryzyku mówiło się w 2022 i 2023 roku, jeśli nie udałoby się opanować inflacji. Największe zagrożenie minęło, choć sytuacja międzynarodowa nadal pozostaje napięta. Warto więc świadomie zarządzać swoim budżetem i chronić go przed potencjalnym kryzysem.
Źródła
https://stat.gov.pl/wykres/1.html
https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ceny-handel/wskazniki-cen/wskazniki-cen-towarow-i-uslug-konsumpcyjnych-w-styczniu-2025-roku-dane-wstepne,2,159.html
https://bank.pl/polska-znow-w-gronie-europejskich-liderow-wzrostu-gospodarczego/
