Masz banknoty, których nie możesz spożytkować, ponieważ są uszkodzone i w sklepie nie chcą ich przyjąć? To zdarza się dość często. Sprawdź, na jakich zasadach bank wymieni je na wolne od wad i czy otrzymasz kwotę równą pełnej wartości nominalnej banknotów.
- 1. Zużyty lub uszkodzony banknot – co mówią przepisy?
- 1.1. Uszkodzony banknot – kiedy tak można powiedzieć?
- 2. Gdzie można wymienić zniszczony banknot?
- 2.1. W banku
- 2.2. W NBP
- 3. Czy bank może odmówić wymiany zużytych banknotów?
- 4. Wymiana uszkodzonych banknotów – ile to kosztuje?
- 4.1. Połowa banknotu – wymiana
- 5. Wymiana podrobionych banknotów – co za to grozi?
- 6. Co warto wiedzieć?
Banknoty wykonane są z papieru bawełnianego, nieco wytrzymalszego niż celulozowy, jednak nie są niezniszczalne. Uszkodzony banknot można wymienić, o ile spełnia dwa podstawowe warunki: jest autentyczny i zachował co najmniej 45% powierzchni w jednym fragmencie.
Zużyty lub uszkodzony banknot – co mówią przepisy?
Każdy z nas zapewne miał w ręku uszkodzony banknot. Być może przedarł się przy wyciąganiu z portfela, został poplamiony jakąś substancją lub po prostu wyblakł czy wytarł się ze względu na upływ czasu.
Przepisy, a w szczególności Zarządzenie Prezesa Narodowego Banku Polskiego dopuszczają wymianę takich banknotów na nowe, choć bardziej trafne jest określenie wolne od wad.
Bank centralny lub komercyjny wymieniający pieniądz nie da nam nowego banknotu w miejsce zniszczonego. Sklei uszkodzony banknot i przystawi pieczęć lub adnotację „100% wartości nominalnej”. Taka adnotacja oznacza, że banknot jest prawnym środkiem płatniczym, a uszkodzenie należy uznać za niebyłe.
Wyjątkiem są banknoty, których zostało od 45% do 75% powierzchni w jednym fragmencie. Takie banknoty są wymieniane za połowę wartości nominalnej, więc siłą rzeczy bank musi dać nam nowe banknoty lub monety.
Uszkodzony banknot – kiedy tak można powiedzieć?
Wspominane Zarządzenie Prezesa Narodowego Banku Polskiego określa tryb wymiany zużytych lub uszkodzonych znaków pieniężnych. „Znaki pieniężne” to prawne określenie na banknoty i monety, gdyż te drugie też mogą ulec uszkodzeniu, ale rzadziej się to zdarza.
Zgodnie z przepisami do wymiany kwalifikują się banknoty:
- postrzępione,
- naddarte,
- podklejone,
- przerwane,
- nadmiernie zabrudzone,
- zaplamione,
- odbarwione,
- zawilgocone, zbutwiałe, nadpalone lub kruszące się,
- uszkodzone w inny sposób (np. poprzez umieszczenie na nich trwałego napisu, rysunku itp.).
Jeżeli chodzi o monety, istnieje obowiązek przyjmowania do wymiany monet z uszkodzeniami mechanicznymi, wytartymi, o zmienionej barwie, skorodowanych i uszkodzonych wskutek umieszczenia na nich trwałego napisu, rysunku lub innego znaku.
Uwaga – do wymiany nie kwalifikują się monety, co do których zachodzi podejrzenie uszkodzenia przy wykorzystaniu urządzeń przemysłowych. Przykłady takich uszkodzeń można znaleźć na stronach NBP.
Czy zatem naderwanie długości 2 mm oznacza uszkodzony banknot? Z punktu widzenia przytoczonego zarządzenia tak i taki pieniądz można wymienić. W praktyce nie zawsze jest to konieczne, gdyż sklepy i inne punkty przyjmują banknoty lekko zniszczone.
Nie ma przepisu, który precyzowałby stopień zniszczenia czy uszkodzenia banknotu kwalifikującego go do wymiany. Ustawa o NBP (art. 34 ust. 1) mówi tylko, że znaki pieniężne nieodpowiadające wskutek zużycia lub uszkodzenia warunkom ustalonym przez Prezesa NBP, przestają być prawnym środkiem płatniczym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej i podlegają wymianie.
Oznacza to, że sprzedawca ma prawo odmówić przyjęcia uszkodzonego banknotu. Działa to jednak też w drugą stronę – Ty, jako konsument, masz takie samo prawo.
Przykład
Gdzie można wymienić zniszczony banknot?
Zniszczony banknot możesz wymienić w banku. Przepisy wymagają, aby jednoznaczne było rozpoznanie wartości nominalnej i autentyczności banknotu. Konieczne jest także zachowanie co najmniej 45% pierwotnej powierzchni w jednym fragmencie.
W banku
Uszkodzony banknot wymienisz w kasie dowolnego banku działającego w Polsce. Nie musisz być jego klientem.
W NBP
Możesz także dokonać wymiany w centrali NBP lub w dowolnym oddziale Narodowego Banku Polskiego.
Alternatywnie, możesz samodzielnie przesłać uszkodzony banknot do centrali NBP. Pamiętaj jednak, że łączna wartość przesyłanych banknotów nie może przekroczyć 2 000 zł. Do przesyłki powinieneś załączyć wniosek, który wydrukujesz z tej strony: https://nbp.pl/wp-content/uploads/2023/02/wniosek-o-wymiane-banki.pdf
Banknoty wraz z wnioskiem wyślij tradycyjną pocztą lub kurierem na adres:
Narodowy Bank Polski, Departament Emisyjno-Skarbcowy
ul. Świętokrzyska 11/21
00-919 Warszawa
Z dopiskiem: DES – wymiana.
Możesz też wysłać same banknoty, a skan wypełnionego wniosku przesłać na adres poczty elektronicznej: wymiana@nbp.pl. Bank przekaże Ci pieniądze przelewem na numer konta, który podasz we wniosku.
Czy bank może odmówić wymiany zużytych banknotów?
Skrawki banknotów posiadających mniej niż 45% powierzchni w jednym fragmencie nie podlegają wymianie. Niestety przepisy nie przewidują z takiej sytuacji „wyjść awaryjnych” i trzeba się pogodzić ze stratą pieniędzy. Takiej wymiany nie dokona ani bank komercyjny, ani NBP.
„Zwykły” bank nie przyjmie także banknotów:
- uszkodzonych w wyniku badań wykonanych przez organy ścigania w ramach przeprowadzanych czynności,
- posiadających cechy wskazujące na uszkodzenie przez system neutralizacji papierowych wartości pieniężnych.
Takie banknoty podlegają wymianie, ale tylko w okręgowych oddziałach NBP.
Wymiana uszkodzonych banknotów – ile to kosztuje?
To, czy otrzymasz pełną wartość wymienianego banknotu, zależy od stopnia jego uszkodzenia.
100% wartości nominalnej dostaniesz, jeżeli wymieniasz banknoty:
- przerwane na nie więcej niż dziewięć części, sklejone lub niesklejone, pod warunkiem, że wszystkie części pochodzą z tego samego banknotu, nie posiadają ubytków powierzchni w miejscu przerwania i łącznie stanowią 100% pierwotnej powierzchni,
- jeżeli zachowały ponad 75% pierwotnej powierzchni w jednym fragmencie.
Z kolei 50% wartości nominalnej możesz oczekiwać w przypadku banknotów, które zachowały od 45% do 75% pierwotnej powierzchni w jednym fragmencie.
Połowa banknotu – wymiana
Połowa banknotu to 50% jego powierzchni. Banknot w takim stanie kwalifikuje się do banknotów, które zachowały od 45% do 75% pierwotnej powierzchni w jednym fragmencie. Wobec tego połowę banknotu można wymienić na 50% jego wartości nominalnej. Ważne jest jednak zwrócenie uwagi na zapis mówiący o „jednym fragmencie”.
Wskazuje on na to, że zachowana połowa powinna stanowić połowę pierwotnej powierzchni. Oznacza to, że bank nie wymieni „kawałków” banknotu, które po złożeniu nie oddadzą wiernie 50% jego jednolitego fragmentu. Brzmi skomplikowanie, dlatego posłużmy się przykładem z życia.
Przykład
Pamiętaj, że „połowa banknotu” to określenie dość enigmatyczne. Jeżeli oszacujesz ją „na oko” może się zdarzyć, że tak naprawdę zachowany fragment będzie stanowił mniej niż 45% powierzchni. A takich banki nie wymieniają.
Wymiana podrobionych banknotów – co za to grozi?
Jeżeli będziesz chciał wymienić w banku banknot podrobiony (podejrzany co do autentyczności), bank zatrzyma go. Nie dość, że nie otrzymasz za niego zwrotu, to jeszcze możesz być podejrzany o wprowadzanie do obrotu fałszywych pieniędzy, za co grozi odpowiedzialność karna (do roku do 10 lat pozbawienia wolności).
Co warto wiedzieć?
- Banknoty uszkodzone podlegają wymianie pod warunkiem, że są autentyczne, ich stan pozwala na rozpoznanie wartości nominalnej i zachowało się co najmniej 45% powierzchni banknotu w jednym fragmencie.
- Banknoty, których zachowało się od 75% do 100% powierzchni, podlegają wymianie za 100% wartości nominalnej, a tych zachowanych od 45% do 75% – za połowę wartości.
- Banknoty można wymienić w dowolnym banku w Polsce. W przypadku kwot do 2 000 zł można to zrobić korespondencyjnie, wysyłając uszkodzony banknot wraz z wnioskiem do centrali NBP.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Ile kosztuje wymiana uszkodzonego banknotu?
To zależy od stopnia uszkodzenia banknotu, a dokładniej – powierzchni, która nie została uszkodzona. W przypadku banknotów, które zostały porwane na co najwyżej 9 fragmentów i można je złożyć w „całość” banknotu lub banknotów, których zachowało się co najmniej 75% powierzchni, otrzymasz pełną wartość nominalną banknotu, czyli wymiana będzie za darmo. Natomiast, jeżeli wymieniasz banknot, z którego pozostało od 45% do 75% powierzchni, dostaniesz połowę jego wartości nominalnej.
Czy na poczcie wymienię uszkodzony banknot?
Nie. Przepisy mówią, że obowiązek przyjmowania banknotów do wymiany mają tylko banki, zatem na poczcie polskiej nie można dokonać wymiany.
Czy kasjer ma obowiązek przyjąć zniszczony banknot?
Nie takiego obowiązku. Zgodnie z prawem, banknoty zużyte lub uszkodzone przestają być środkiem płatniczym. Przepisy nie precyzują jednak, na ile minimalnie musi być to zniszczenie, aby uznać, że banknot nie jest już środkiem płatniczym. Działa to także z drugą stronę – gdy kasjer wydaje uszkodzony banknot, nie musimy go przyjmować.
Źródła
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19971400938/U/D19970938Lj.pdf
https://nbp.pl/wp-content/uploads/2024/09/obwieszczenie-zarzadzenia-31_2013-Dz.-Urz-NBP-z-2024-r.-poz.-6.pdf
