Co to jest inflacja, skąd się bierze i czy na wszystkich wpływa w taki sam sposób? Większość z nas kojarzy to zjawisko – w końcu wiąże się z powszechnym wzrostem cen, którego trudno nie zauważyć. Warto jednak dowiedzieć się o nim nieco więcej i przygotować na niego swój budżet. Poznaj charakterystykę, skutki i sposoby pomiaru inflacji.
- 1. Co to jest inflacja?
- 1.1. Rodzaje inflacji
- 2. Jakie są miary inflacji?
- 2.1. Wskaźnik CPI
- 2.2. Wskaźnik HICP
- 3. Co wpływa na inflację?
- 4. Co powoduje inflację podażową?
- 5. Jak mierzony jest poziom inflacji?
- 6. Czym jest koszyk inflacyjny i co się na niego składa?
- 7. Jakie są skutki zbyt wysokiej inflacji?
- 8. Czy indywidualna inflacja może się różnić od inflacji ogłoszonej przez GUS?
- 9. Warto wiedzieć
Jak poinformował Główny Urząd Statystyczny, ceny towarów i usług konsumpcyjnych w grudniu 2024 roku wzrosły w porównaniu z analogicznym miesiącem ubiegłego roku o 4,8 proc. W stosunku do poprzedniego miesiąca nastąpił natomiast wzrost o 0,2 proc. [1]. Z kolei Grant Thornton, organizacja audytorsko-doradcza działająca w Polsce od 1993 roku, prognozuje, że „inflacja osiągnie szczyt w marcu, w okolicy 6%, by od lipca wahać się w okolicy 4,5%” [2].
Co te dane oznaczają jednak dla przeciętnych konsumentów? Czy gdy w gospodarce rynkowej ceny towarów gwałtownie rosną, wszyscy obywatele odczuwają to w taki sam sposób? Nie brak osób, dla których skutki inflacji oznaczają wyłącznie wzrost cen w sklepach. Często pomijany jest szerszy kontekst tego zjawiska, podobnie jak jego przyczyny czy metody pomiarów. Kompleksowa wiedza w tym zakresie pozwoli Ci na znacznie skuteczniejsze i bardziej świadome zarządzanie domowym budżetem.
Co to jest inflacja?
Zgodnie z definicją GUS, inflacja jest „procesem zmian cen w całej gospodarce”[3]. To wskaźnik makroekonomiczny oraz długotrwały proces wzrostu cen w gospodarce narodowej. Dotyczy średnich cen towarów i usług nabywanych przez przeciętne gospodarstwo domowe. Ze względu na jego charakter zawsze towarzyszy mu spadek siły nabywczej pieniądza, utrzymujący się w tym samym okresie.
Uwaga!
W praktyce natomiast jego pojawienie się stwierdzić można za pomocą obserwacji siły nabywczej pieniądza. Gdy jego wartość spada, za taką samą kwotę jesteś w stanie kupić mniej towarów konsumpcyjnych niż w analogicznym okresie sprzed inflacji.
Procent wzrostu cen wyraża się za pomocą cyfr i liczb. Gdy wartość ta zaczyna przybierać wartości dwucyfrowe, sytuacja uważana jest za problematyczną. Co natomiast ważne, inflacja zachodzi wszędzie tam, gdzie dochodzi do zawierania transakcji monetarnych. Oznacza to, że może być widoczna w całej gospodarce i niezależnie od kraju. Za „trzymanie jej w ryzach” odpowiadają banki centralne oraz odpowiednie ministerstwa (np. finansów) poszczególnych krajów. W przypadku Polski Narodowy Bank Polski na swojej stronie internetowej informuje:
Od 2004 r. celem polityki pieniężnej jest utrzymanie inflacji – rozumianej jako procentowa roczna zmiana indeksu cen towarów i usług konsumpcyjnych – na poziomie 2,5% z symetrycznym przedziałem odchyleń o szerokości ±1 punktu procentowego w średnim okresie [4].
Rodzaje inflacji
Przyczyny inflacji bywają różnorodne, w zależności od sposobu, w jaki na nią spojrzymy. Wyróżnić można trzy główne rodzaje tego zjawiska:
- inflacja popytowa – dochodzi do niej, gdy w obiegu pojawia się zbyt duża ilość pieniądza. To wpływa na zwiększony popyt, za którym nie nadąża podaż, a skutkiem takiej sytuacji jest wzrost cen;
- inflacja kosztowa – wzrost kosztów produkcji wpływa na wzrost cen;
- inflacja strukturalna – łączy cechy inflacji popytowej i kosztowej. Jej przyczyną jest niedopasowanie produkcji do potrzeb nabywców, które się zmieniają.
Podczas podziału tego zjawiska na rodzaje, można wziąć pod uwagę również stopień natężenia procesów inflacyjnych. Rozróżnia się w tym przypadku takie typy, jak:
- inflacja pełzająca – występuje, gdy wzrost cen towarów i usług nie przekracza maksymalnie kilku procent rocznie (poddaje się kontroli i nie wpływa negatywnie na przebieg procesów gospodarczych);
- inflacja krocząca (umiarkowana) – występuje, gdy wzrost cen wynosi maksymalnie kilkanaście procent (zaczyna wymykać się spod kontroli. Może wywoływać pewne nietypowe zachowania podmiotów gospodarczych);
- inflacja galopująca – występuje, gdy w danym okresie wzrost cen określa się liczbą dwucyfrową (wtedy też może dojść do napięć społeczno-gospodarczych, jak np. strajki). Następuje również zahamowanie wzrostu gospodarczego i osłabienie systemów motywacyjnych;
- hiperinflacja – charakteryzuje ją bardzo szybki (często wręcz błyskawiczny) spadek siły nabywczej pieniądza. Jest on połączony z gwałtownym wzrostem cen. Często zjawisko to spowodowane jest finansowanymi przez państwo wydatkami budżetowymi (związanymi z występowaniem inflacji).
Jakie są miary inflacji?
Narodowy Bank Polski opiera się na pomiarach inflacji bazowej. Od marca 2009 roku obliczane i publikowane są jej cztery miary:
- po wyłączeniu cen administracyjnych,
- po wyłączeniu cen najbardziej zmiennych,
- po wyłączeniu cen żywności i energii,
- 15 proc. średnia obcięta.
Do obliczania inflacji bazowej wykorzystywane są natomiast dwie główne metody – z wykorzystaniem wskaźników CPI i HICP.
Wskaźnik CPI
Najpopularniejszą miarą inflacji jest wskaźnik zmiany cen towarów i usług konsumpcyjnych, czyli tzw. inflacja konsumencka CPI (ang. Consumer Price Index). Obliczany jest na podstawie wszystkich towarów, które w danym roku zostały skonsumowane przez przykładowe gospodarstwo domowe (zmiana cen koszyka konsumpcyjnego).
Główny Urząd Statystyczny oblicza i publikuje CPI co miesiąc. Najpierw publikowany jest dla opinii publicznej (odczyt szacunkowy), a następnie na podstawie danych końcowych (zwykle w okolicy połowy miesiąca, dotyczący danych z miesiąca poprzedniego). Na jego bazie są korygowane oczekiwania inflacyjne (w górę lub w dół). Jest ponadto wykorzystywany przez Narodowy Bank Polski do wyznaczenia czterech miar inflacji bazowej, o której wspominaliśmy wcześniej.
Poziom wskaźnika inflacji CPI w latach 2022-2024 przedstawiliśmy w poniższej tabeli. Procentowo uwzględniliśmy zmianę w stosunku do analogicznego miesiąca poprzedniego roku na podstawie danych prezentowanych na oficjalnej stronie GUS [5].
| Miesiąc | 2022 | 2023 | 2024 |
| Styczeń | 9.40% | 16.60% | 3.70% |
| Luty | 8.50% | 18.40% | 2.80% |
| Marzec | 11.00% | 16.10% | 2.00% |
| Kwiecień | 12.40% | 14.70% | 2.40% |
| Maj | 13.90% | 13.00% | 2.50% |
| Czerwiec | 15.50% | 11.50% | 2.60% |
| Lipiec | 15.60% | 10.80% | 4.20% |
| Sierpień | 16.10% | 10.10% | 4.30% |
| Wrzesień | 17.20% | 8.20% | 4.90% |
| Październik | 17.90% | 6.60% | 5.00% |
| Listopad | 17.50% | 6.60% | 4.70% |
| Grudzień | 16.60% | 6.20% | - |
Wskaźniki CPI są obliczane przez urzędy statystyczne różnych krajów na całym świecie. Różnią się jednak między sobą w zależności od specyfiki danego państwa. Mimo mieszczenia się np. w podstawowych zasadach metodologicznych ONZ, konieczne było określenie innej metody, która ułatwi ujednolicenie otrzymywanych danych. W te sposób powstał wskaźnik HICP.
Wskaźnik HICP
Kraje Unii Europejskiej od 1997 roku stosują wskaźnik HICP. Polega on na obliczaniu zharmonizowanych wskaźników cen konsumpcyjnych. Wszystkie państwa obliczają go według tej samej metody. Służy to do jednoznacznego porównywania ze sobą danych pochodzących z różnych gospodarek dla całej UE. Oblicza go również polski GUS, by następnie przekazywać otrzymane dane do Eurostatu (urząd statystyczny UE).
Uwaga!
Co wpływa na inflację?
Przyczyny inflacji bywają bardzo zróżnicowane. Wiele zależy od sytuacji danego kraju, regionu, jego polityki pieniężnej czy sytuacji międzynarodowej. Wśród względnie „uniwersalnych” zjawisk wpływających na powstawanie tego zjawiska wymienia się najczęściej:
- wzrost cen surowców energetycznych (np. ropy naftowej),
- nadmierną ilość pieniądza w gospodarce (szczególnie w porównaniu z podażą dóbr),
- kłopoty finansowe państwa,
- konieczność finansowania deficytu budżetowego,
- nadmierną ilość monopoli w gospodarce,
- ograniczanie podaży dóbr,
- nadmierny wzrost płac w gospodarce (szczególnie nieuzasadniony, np. w odpowiedzi na pierwsze przejawy inflacji),
- wysokie obciążenia podatkowe.
Co powoduje inflację podażową?
Jak już wiesz, na inflację może wpływać zarówno nadmierny popyt, jak i podaż. Za tę drugą sytuację odpowiada w głównej mierze wzrost kosztów produkcji. Przekłada się to na większe obciążenie producentów, a ostatecznie też podwyżki odczuwalne przez konsumentów.
Ceny rosną w tym przypadku na różnych etapach całego procesu transakcyjnego. Jest tu mowa zarówno o podwyżkach stawek za surowce (np. ropę naftową czy stal) ze względu na ceny ich wydobycia, jak też sam zakup czy transport. Co więcej, dotyczy to również procesu wytwórczego produktów końcowych, a nawet dystrybucji. Wszystko to z kolei naturalnie przekłada się na oczekiwany wzrost wynagrodzeń przed pracowników będących jednocześnie konsumentami. Presja ta prowadzić może do zjawiska tzw. spirali płacowo-cenowej.
Oprócz przywołanych powyżej przykładów inflacja podażowa może wynikać także z innych przyczyn, jak np.:
- wzrost obowiązkowych składek na ubezpieczenie społeczne,
- wzrost odsetek od spłacanych kredytów bankowych,
- wzrost podatków pośrednich (np. VAT i akcyza).
Jak mierzony jest poziom inflacji?
Podstawową miarą inflacji jest tzw. stopa inflacji. Z jej pomocą określana jest zmiana poziomu cen w ujęciu procentowym w danym okresie (zwykle rok do roku). Parametr ten jest obliczany na podstawie wzoru:
Stopa inflacji = (cena produktu w roku poprzednim – cena produktu w roku badanym) / cena w roku badanym * 100%
Czym jest koszyk inflacyjny i co się na niego składa?
Koszyk inflacyjny jest zestawieniem procentowych udziałów towarów i usług nabywanych przez gospodarstwo domowe w ogólnej wartości ich wydatków konsumpcyjnych [6]. W ten sposób polski urząd statystyczny analizuje, jaka jest struktura wydatków w gospodarstwach domowych:
- pracowników,
- rolników,
- osób pracujących na własny rachunek,
- emerytów,
- rencistów,
- utrzymujących się z niezarobkowych źródeł.
Jest on regularnie aktualizowany. Dzięki temu w czytelny sposób prezentuje bieżącą sytuację i nawyki konsumpcyjne polskich gospodarstw domowych. Na bazie Europejskiej Klasyfikacji Spożycia Indywidualnego według Celu został podzielony na 12 działów wydatków:
- 01 – Żywność i napoje bezalkoholowe,
- 02 – Napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe,
- 03 – Odzież i obuwie,
- 04 – Użytkowanie mieszkania lub domu i nośniki energii,
- 05 – Wyposażenie mieszkania i prowadzenie gospodarstwa domowego,
- 06 – Zdrowie,
- 07 – Transport,
- 08 – Łączność,
- 09 – Rekreacja i kultura,
- 10 – Edukacja,
- 11 – Restauracje i hotele,
- 12 – Inne towary i usługi.
Dodatkowo wewnątrz każdego z nich są kategorie szczegółowe oraz podkategorie zawierające ściśle określone produkty.
Mnogość towarów dostępnych na rynku, wiele kanałów sprzedaży i skomplikowany charakter badań sprawiają, że urzędy nie mają możliwości badania wszelkich zmian. Z tego powodu tworzona jest tzw. lista reprezentantów produktów i usług objętych analizą statystyczną. Umieszczane są na niej produkty kupowane najczęściej, opłaty cykliczne oraz usługi rzadsze. Na ich wybór wpływają np.:
- analizy GUS,
- opinie respondentów uczestniczących w badaniach dot. budżetów domowych,
- obserwacje ankieterów zajmujących się śledzeniem cen produktów i usług.
Jakie są skutki zbyt wysokiej inflacji?
Skutki inflacji – podobnie jak jej przyczyny – bywają bardzo zróżnicowane. Na pierwszy plan oczywiście wychodzi aspekt odczuwalny przez nas wszystkich, czyli wzrost cen produktów i usług. Na zjawisko to jednak można spojrzeć również znacznie szerzej, wymieniając takie konsekwencje, jak m.in.:
- brak stabilności w prowadzeniu działalności gospodarczej,
- spadek wartości pieniądza (i brak zaufania do niego),
- ograniczenie i rosnące koszty produkcji,
- spadek wartości oszczędności niezabezpieczonych (np. ulokowanych na nisko oprocentowanych lokatach),
- naciski pracowników na podwyżki,
- różnica między zyskami planowanymi oraz rzeczywistymi,
- trudności w rozliczaniu (i zawieraniu) transakcji zagranicznych,
- wyższe dochody nominalne,
- zniekształcenie roli cen,
- ograniczenie produkcji.
Czy indywidualna inflacja może się różnić od inflacji ogłoszonej przez GUS?
GUS i inne urzędy statystyczne wykonują badania zgodnie z określonymi metodologiami. Opierają się na analizie reprezentatywnych gospodarstw domowych. Warto pamiętać, że to jednak nigdy nie ma 100-procentowego pokrycia w przypadku każdego obywatela. Dlaczego tak się dzieje?
Wszystko wynika z charakterystyki poszczególnych gospodarstw domowych i ich różnorodności. Można łatwo przedstawić to na klarownym przykładzie prezentującym różne typy zatrudnienia. Osoby dojeżdżające do pracy wiele kilometrów każdego dnia własnym samochodem będą bardzo wrażliwe na rosnące ceny paliwa.
W tym samym czasie taka podwyżka może praktycznie w ogóle nie być odczuwalna przez pracowników zdalnych, wykonujących swoje obowiązki z domu, w dodatku mieszkających w dużym mieście i poruszających się komunikacją miejską. Ci drudzy odczują to za sprawą ewentualnej podwyżki cen biletów autobusowych, nadal jednak nie będzie to dla nich tak bolesne, jak w przypadku pierwszej rodziny.
To pokazuje, jak bardzo indywidualna inflacja może różnić się od tej ogłaszanej przez GUS. Podczas gdy dla jednego gospodarstwa będzie ona znacznie boleśniejsza, drugie może stwierdzić, że wcale nie jest aż tak wysoka. Wszystko bowiem zależy od konkretnego przypadku i struktury wydatków w stosunku do podwyżek. Jednocześnie nie świadczy to też o błędach w pracy instytucji statystycznych.
Warto wiedzieć
- Inflacja to długoterminowy proces wzrostu cen w gospodarce. Dotyczy produktów nabywanych przez gospodarstwa domowe. Towarzyszy mu spadek siły nabywczej pieniądza.
- Są różne rodzaje inflacji. Ze względu na przyczynę występowania może być popytowa, kosztowa i strukturalna. Z uwagi na stopień natężenia wyróżnia się inflację pełzająca, krocząca, galopująca oraz hiperinflacja.
- Inflacja indywidualna może różnić się od tej ogłaszanej przez urzędy statystyczne. Wpływ na to ma wiele zmiennych różniących poszczególne gospodarstwa domowe, jak np. struktura wydatków, zatrudnienie czy nawyki konsumpcyjne.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Czym jest hiperinflacja?
Hiperinflacja charakteryzuje się błyskawicznym wzrostem cen produktów i usług. Prowadzi do niekontrolowanej utraty wartości nabywczej pieniądza. Przez część specjalistów opisywana jest jako wzrost cen powyżej 25% w skali miesiąca, utrzymujący się przez kilka miesięcy.
Czym jest deflacja?
Deflacja jest przeciwieństwem inflacji. Powoduje spadek cen towarów i usług konsumpcyjnych. Jej konsekwencją jest wzrost wartości pieniądza. Pozornie sprzyjająca konsumentom, ale może mieć negatywne skutki dla gospodarki, np. wpływając na zmniejszanie dochodów firm czy ograniczanie inwestycji.
Kogo najmocniej dotyka wysoka inflacja?
Szczególnie krzywdzącą inflacją jest ta dotycząca produktów i usług pierwszej potrzeby. Mowa tu m.in. o nośnikach energii, paliwie czy żywności. W takim przypadku najmocniej dotyka ona najbiedniejsze grupy konsumentów, najmocniej odbijając się na ich domowych budżetach.
Czy ktokolwiek korzysta na wysokiej inflacji?
W pewnym sensie na wzrost inflacji sprzyja pożyczkobiorcom, bo spłacają pieniądze mniej warte niż w momencie ich pożyczania. Z uwagi na wzrost stóp procentowych zyskać na tej sytuacji mogą też osoby przechowujące pieniądze na lokatach i kontach oszczędnościowych, bo oprocentowania tych produktów zaczynają rosnąć.
Źródła
[1] - https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ceny-handel/wskazniki-cen/szybki-szacunek-wskaznika-cen-towarow-i-uslug-konsumpcyjnych-w-grudniu-2024-roku,21,28.html
[2] - https://grantthornton.pl/publikacja/prognozy-dla-polskiej-gospodarki-na-2025-pkb-inflacja-konsumpcja-prywatna-inwestycje/
[3] - https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5464/18/1/1/co_warto_wiedziec_o_inflacji.pdf
[4] - https://nbp.pl/polityka-pieniezna/
[5] - https://stat.gov.pl/wykres/1.html
[6] - https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5464/18/1/1/co_warto_wiedziec_o_inflacji.pdf
Jak dla mnie są 3 powody inflacji:
– wojna na Ukrainie 10%
– pandemia covid19 15%
– podwyżki płac minimalnych i akcje socjalne rządu 75%
Monopolizacja gospodarki jest przyczyną główną, że systemy rynkowe w Polsce nie funkcjonują prawidłową bo pozwalają ustalać ceny monopolom niezależne od rynku. Tak monopoliści działając na rynku dyktują ceny jakie im się podoba broniąc się koncesjami, certyfikatami i tym podobnymi instrumentami ograniczającymi w sposób sztuczny wolny rynek.
I jak zwykle płacą biedniejsi, a banki i bogaci żyją jak bułeczki w maśle. Zawsze zapłaci szary człowiek. Czy to jest system ekonomiczny w którym chcemy żyć? Czy ktoś w końcu powie głośno, że to system skrojony na konkretne potrzeby określonych środowisk i podmiotów i on nam – zwykłym ludziom – nie odpowiada? I nie jest najlepszym z możliwych, bo to bzdura wmawiana nam przez media?.