Czym jest ryzyko kredytowe i w jaki sposób dokonywana jest jego ocena? To pojęcie, które jest bardzo ważne w przypadku osób ubiegających się o uzyskanie kredytu. Sprawdź, jak ryzyko kredytowe może wpłynąć na Twoją zdolność kredytową i jakie czynniki mają w jego kontekście szczególne znaczenie.
- 1. Co to jest ryzyko kredytowe?
- 2. Jakie są rodzaje ryzyka kredytowego?
- 2.1. Ryzyko akceptowalne i ryzyko nieakceptowalne
- 3. Jak wygląda zarządzanie ryzykiem kredytowym w banku?
- 4. Jak przebiega ocena ryzyka kredytowego?
- 5. Jakie czynniki wpływają na ryzyko kredytowe?
- 6. W jaki sposób można ograniczyć ryzyko kredytowe?
- 7. Czy ryzyko kredytowe oceniane jest w firmach pożyczkowych?
- 8. Warto wiedzieć:
Wydanie 2024 raportu InfoKredyt Związku Banków Polskich pokazuje, jak ogromne jest zainteresowanie Polaków zobowiązaniami bankowymi. Wartość kredytów mieszkaniowych wyniosła 433,6 mld zł, co oznacza wzrost o 10,3 proc. rok do roku. W tym samym okresie wartość kredytów konsumpcyjnych wzrosła o 7,6 proc. do 202,1 mld zł [1]. Trudno wobec tego dziwić się, że tak wiele osób chce od podszewki poznawać procesy kredytowe i aspekty, które mają wpływ na ich szansę pożyczenia dodatkowych pieniędzy.
Wielu potencjalnych kredytobiorców zakłada, że podczas ubiegania się o finansowanie kluczowa jest ocena zdolności kredytowej. Rzeczywiście jest ona bardzo ważna, jednak banki zwracają uwagę również na inne kwestie. Ogromne znaczenie ma również ryzyko kredytowe, choć nie każdy klient o nim słyszał. Co więcej, nawet Ci, którzy wiedzą o jego istnieniu, często nie potrafią wyjaśnić, w jaki sposób jest ono oceniane. Właśnie dlatego postanowiliśmy uważnie przyjrzeć się temu zagadnieniu.
Co to jest ryzyko kredytowe?
Ryzyko kredytowe to prawdopodobieństwo niewywiązania się potencjalnego kredytobiorcy z warunków zawartej umowy. W praktyce więc jest to ryzyko poniesienia przez bank straty wynikającej z niewypełnienia przez drugą swoich obowiązków finansowych.
Sytuacja taka może wynikać z całkowitego braku spłaty długu, ale także z notorycznych zaległości w regulowaniu comiesięcznych rat. Ocena dokonywana jest zarówno w przypadku klientów indywidualnych, jak i małych oraz średnich przedsiębiorstw, czy nawet najpotężniejszych instytucji.
W celu zagwarantowania prawidłowego regulowania zobowiązań banki starają się dokonywać skrupulatnej oceny wszystkich potencjalnych klientów. Robią to, analizując rozmaite aspekty, pozwalające na oszacowanie, czy dana osoba lub podmiot będzie spłacać kredyt zgodnie z umową. W przeciwnym wypadku zachodzi ryzyko poniesienia straty realnej. Dotyczy to wszelkiego rodzaju zobowiązań – zarówno gotówkowych, jak i hipotecznych.
Na ryzyko kredytowe można spojrzeć również z nieco innej perspektywy. Tym terminem określa się bowiem też ryzyko zmian wartości kapitału własnego przedsiębiorstwa (instytucji finansowej). Wynikać one mogą ze zmian zdolności kredytowej jego dłużników. Jeśli np. firma zbankrutuje, dojdzie do zmiany wartości stopy zwrotu oraz zadłużenia. To z kolei wpłynie na wartość kapitału własnego oraz całej firmy.
Jakie są rodzaje ryzyka kredytowego?
Ryzyko kredytowe jest pojęciem bardzo ogólnym, przez co może być rozpatrywane z wielu perspektyw. Mowa tu bowiem nie tylko o problemach w bieżącym regulowaniu zobowiązań przez kredytobiorcę. W grę wchodzi też szereg innych zagrożeń związanych z funkcjonowaniem instytucji na danym rynku.
W związku z tym branżowi specjaliści oraz Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) wyróżniają różne rodzaje ryzyka kredytowego, związane z działalnością banków:
- ryzyko rynkowe – związane z zagrożeniem wzrostem zobowiązań czy utratą aktywów, na które wpływ mają zdarzenia rynkowe. Mowa tu o takich czynnikach, jak np. wahania cen towarów, instrumentów czy kursów walutowych;
- ryzyko operacyjne – generowane przez nieprawidłowe funkcjonowanie systemów, działanie ludzi czy wpływ czynników zewnętrznych. Zależnie od szczegółowego źródła komplikacji wyróżnić można tu m.in.:
- ryzyko outsourcingu (zależne od negatywnego wpływu podmiotów zewnętrznych),
- ryzyko techniczne i technologiczne,
- ryzyko prania brudnych pieniędzy,
- ryzyko nadużyć i defraudacji,
- ryzyko zdarzeń zewnętrznych,
- ryzyko bezpieczeństwa;
- ryzyko płynności – ze względu na nieodpowiednie dopasowanie przepływów pieniężnych dojść może do zagrożenia niewywiązywaniem się ze swoich obowiązków. Przyczynami takiego stanu rzeczy mogą być m.in.:
- ryzyko opcji (wiąże się z prawem kontrahenta do zmiany terminów i wysokości przepływów pieniężnych),
- ryzyko koncentracji (wynika z nieodpowiedniej dywersyfikacji i uzależnienia się od jednego podmiotu lub podmiotów powiązanych),
- ryzyko rozliczenia (związane z ograniczeniami transferów środków finansowych),
- ryzyko niedopasowania aktywów i pasywów (wynika z rozbieżności w wysokości i czasie realizacji przepływów finansowych. Związane jest z zapadalnością aktywów i wymagalnością zobowiązań);
- ryzyko biznesowe – zakłada możliwość braku osiągnięcia założonych celów ekonomicznych. Wpływać na to mogą rozmaite czynniki, jak np. niekorzystne zmiany warunków ekonomicznych, zła strategia i inne. Wyróżnia się także:
- ryzyko kapitałowe,
- ryzyko zarządzania;
- ryzyko niewypłacalności – dość ogólna kategoria dotycząca sytuacji, w której zachodzi możliwość wystąpienia niewypłacalności banku. Zakłada wystąpienie takiego zdarzenia w wyniku działań podejmowanych przez firmę lub współpracujące z nią organizacje;
- ryzyko stopy procentowej – powiązane ze zmiennością stóp procentowych przez Narodowy Bank Polski (NBP). Zwykle stosunkowo niewielkie w związku z częstym udzielaniem kredytów ze zmienną stopą procentową.
Ponadto wyodrębnić można jeszcze podział na cztery inne rodzaje ryzyka:
- ryzyko aktywne (czynne) – jest bezpośrednio związane ze stratami finansowymi banku. Ich źródłem są kredytobiorcy uchylający się od regulowania swoich zobowiązań. W wyniku takich działań instytucje finansowe pozostają bez wpływów z tytułu prowizji oraz odsetek;
- ryzyko pasywne (bierne) – związane z „wycofaniem” pieniędzy klientów z instytucji finansowej;
- ryzyko indywidualne (pojedyncze) – związane z indywidualnymi umowami kredytowymi klientów. W jego przypadku instytucja ocenia wyłącznie pojedyncze zdarzenia, np. spłatę raty z opóźnieniem;
- ryzyko łączne (portfelowe) – uwzględnia cały portfel kredytowy instytucji. Jest uzależnione od ryzyk indywidualnych, a szacuje się je na podstawie poszczególnych kredytów. Ten typ ryzyka może być dzielony na segmenty klientów oraz linie produktowe. Dzięki temu banki są w stanie ustalić ryzyko dla konkretnego produktu w danym segmencie (np. kredytów hipotecznych we frankach szwajcarskich).
Ryzyko akceptowalne i ryzyko nieakceptowalne
Każde ryzyko, niezależnie od jego rodzaju, jest zaliczane do jednej z dwóch grup:
- ryzyka akceptowalnego,
- ryzyka nieakceptowalnego.
Ryzyko akceptowalne jest wtedy, gdy bank jest w stanie przystać na dany poziom potencjalnego zagrożenia. Powinien wynikać z polityki danej instytucji i odpowiadać jej mechanizmom ograniczającym ryzyko. Po jego określeniu może zostać wydana pozytywna decyzja kredytowa.
Ryzyko nieakceptowalne oznacza, że zawarcie transakcji jest dla danego banku zbyt niebezpieczne. W praktyce po prostu zdaniem instytucji prawdopodobieństwo braku spłaty zaciąganego zobowiązania jest bardzo wysokie. Jednocześnie zagrożenie wystąpieniem takiej sytuacji jest niewspółmiernie duże w stosunku do potencjalnych korzyści, które bank mógłby odnieść na skutek zawarcia danej umowy. Jak ławo się domyślić, taka ocena kończy się zwykle wystawieniem decyzji odmownej.
Jak wygląda zarządzanie ryzykiem kredytowym w banku?
Proces zarządzania ryzykiem kredytowym różni się w zależności od konkretnej instytucji finansowej, podobnie jak każdy bank ocenia zdolność kredytową klientów w sposób indywidualny. Jeśli więc jesteś zainteresowany podpisaniem umowy w danej firmie, polecamy zapoznać się dokładnie z jej regulaminem.
Co istotne, wszystkie banki stosują się do obowiązujących przepisów i rekomendacji dotyczących oceny ryzyka kredytowego. W znacznej mierze bazuje to na Rekomendacji T Komisji Nadzoru Finansowego. Zawarty w niej został m.in. wymóg dokładnej analizy profilu potencjalnych klientów, wraz z oceną zdolności kredytowej. Rolą specjalistów od zarządzania ryzykiem jest ustalenie m.in. tego, jakie zagrożenie niesie ze sobą sytuacja, w której przestaniesz spłacać zobowiązanie.
Do zarządzania ryzykiem banki ponadto korzystają ze scoringu kredytowego, danych wywiadowni gospodarczych oraz baz BIK i BIG. Ponadto wdrażają wspominane już rozwiązania indywidualne. Może to być np.:
- konieczność potwierdzenia dochodów,
- skorzystanie z poręczenia osób trzecich,
- wykupienie ubezpieczenia (na życie, zdrowie, nieruchomości, od utraty pracy czy kredytu),
- ubezpieczenie nieruchomości,
- ustanowienie hipoteki,
- zastaw.
W przypadku kredytu hipotecznego banki dodatkowo wymagają wkładu własnego o odpowiedniej wysokości. Zazwyczaj jest to 20 proc. wartości nieruchomości. Niektóre instytucje akceptują niższe wpłaty, ale konieczne jest w nich z kolei wykupienie dodatkowego ubezpieczenia. Dokładne warunki zależą od indywidualnej oferty konkretnej instytucji.
Jak przebiega ocena ryzyka kredytowego?
Ocena ryzyka kredytowego jest podejmowana po złożeniu wniosku kredytowego, ale jeszcze przed wydaniem decyzji kredytowej. Na podstawie wprowadzonych przez Ciebie w dokumentach informacji obliczane jest potencjalne zagrożenie zawarcia danej transakcji. Brane są tu pod uwagę takie dane, jak m.in.:
- zatrudnienie (istotny jest nie tylko okres zatrudnienia, ale też wysokość zarobków, rodzaj umowy, a nawet branża i rodzaj wykonywanej pracy),
- comiesięczne koszty (te regularne, jak np. inne zobowiązania, raty czy alimenty, oraz związane z życiem codziennym),
- liczba osób w gospodarstwie domowym (zarówno tych pracujących, jak i pozostających na Twoim utrzymaniu),
- wiek (szczególnie istotny dla seniorów. Osoby starsze mogą otrzymać odmowę w przypadku zobowiązania zaciąganego na wiele lat),
- historia kredytowa (wszelkie problemy w spłacie zobowiązań w przeszłości mogą wpłynąć na aktualną ocenę ryzyka. Dotyczy to zarówno kredytów bankowych, jak i pożyczek zaciąganych w instytucjach pozabankowych).
Ponadto pamiętaj o wspominanym już scoringu. Jest to narzędzie służące do precyzyjnej oceny wiarygodności finansowej potencjalnego klienta. Przy jego użyciu za pomocą punktów oceniane są takie parametry, jak:
- informacje na Twój temat, znajdujące się w Biurze Informacji Kredytowej,
- okres zatrudnienia,
- dochody i wydatki,
- wykonywany zawód,
- wiek i stan cywilny.
W praktyce więc po prostu kredytodawca stara się jak najprecyzyjniej określić, czy będziesz wywiązywać się z warunków umowy kredytowej przez cały okres jej trwania (tj. płacić raty na czas). Ponadto przewiduje, jakie konsekwencje dla banku będzie miała sytuacja, gdy przestaniesz wywiązywać się ze swoich obowiązków. Oprócz danych przedstawionych przez Ciebie istotne są także informacje z instytucji zewnętrznych, takich jak np. bazy dłużników.
Jakie czynniki wpływają na ryzyko kredytowe?
Ryzyko kredytowe oceniane jest na podstawie takich czynników, jak m.in.:
- wiek kredytobiorcy,
- wysokość i źródło dochodów,
- rodzaj zatrudnienia,
- comiesięczne wydatki,
- liczba osób pozostających na utrzymaniu kredytobiorcy,
- posiadany majątek i nieruchomości,
- pozostałe zobowiązania,
- historia kredytowa,
- wykształcenie,
- wykonywany zawód,
- stan cywilny i płeć.
Znaczenie konkretnych czynników i ich wpływ na ocenę zależy od polityki danej instytucji. Ponadto często ryzyko związane jest z rodzajem kredytobiorcy. Inaczej jest ono postrzegane w przypadku klienta indywidualnego, biznesowego oraz instytucji z sektora finansów publicznych.
W jaki sposób można ograniczyć ryzyko kredytowe?
Ryzyko kredytowe jest ograniczane przez banki na rozmaite sposoby. Ze względu na to, że instytucje finansowe nie mają aż tak znacznego wpływu na np. ryzyko rynkowe, skupiają się głównie na działaniach dotyczących zagrożeń ze strony klientów. Podejmowane są więc przez nie takie inicjatywy, jak:
- ustalanie maksymalnej kwoty kredytu udzielanej w ramach jednej umowy,
- ustalanie maksymalnego okresu spłaty kredytu,
- wykonywanie szczegółowej oceny zdolności kredytowej każdego klienta, jeszcze przed wydaniem decyzji i zawarciem umowy,
- monitoring sytuacji finansowej klientów podczas okresu kredytowania,
- weryfikacja klientów w bazach dłużników,
- wymaganie od klientów dodatkowych zabezpieczeń zaciąganego zobowiązania,
- tworzenie rezerw bankowych zapewniających odpowiednie środki podejmowane w sytuacji zagrożenia stratami finansowymi.
W tym kontekście trzeba ponadto pamiętać o ustalanych przez banki konsekwencjach opóźnień w spłacie zobowiązań, którymi obarczani są klienci. Przed podpisaniem umowy koniecznie się z nimi zapoznaj, bo mogą znacznie wpłynąć na Twój budżet i koszt zobowiązania. Zależnie od warunków konkretnej instytucji, może być tu mowa m.in. o windykacji, karnych odsetkach, egzekucji komorniczej czy rozwiązaniu umowy.
Czy ryzyko kredytowe oceniane jest w firmach pożyczkowych?
Zgodnie z Ustawą o kredycie konsumenckim kredytodawca przed zawarciem umowy o kredyt konsumencki jest zobowiązany do dokonania oceny zdolności kredytowej konsumenta. [2]
Przepis ten dotyczy zarówno tradycyjnych banków, jak i pozabankowych firm pożyczkowych. Te ostatnie są zatem zobowiązane przez ustawodawcę do dokonywania oceny zdolności konsumenta przed zawarciem umowy. W praktyce więc muszą również uwzględniać w swoich kalkulacjach ryzyko kredytowe. Robią to zresztą również dla własnego dobra – w trosce o swoje interesy i bezpieczeństwo transakcji.
Najczęściej firmy pożyczkowe charakteryzują się wyższą przyznawalnością niż tradycyjne banki (masz większą szansę na decyzję pozytywną). Bardziej liberalny jest zatem w nich również pomiar ryzyka. Chętniej przyznają pieniądze osobom zadłużonym, z niepewną sytuacją finansową czy posiadającym negatywne wpisy w historii kredytowej. Mimo to jednak nawet w ich przypadku może zdarzyć się, że niektóre osoby otrzymają odmowę ze względu na zbyt wysokie ryzyko kredytowe.
Warto wiedzieć:
- Ryzyko kredytowe jest oceniane zarówno przez tradycyjne banki, jak i instytucje pozabankowe. Każda z instytucji określa je w indywidualny sposób z uwzględnieniem obowiązujących przepisów.
- Ocena ryzyka przez bank opiera się zarówno na informacjach przekazywanych przez potencjalnego klienta, jak i na danych ze źródeł zewnętrznych. Szczególną rolę odgrywają tu bazy dłużników oraz BIK.
- Instytucje finansowe starają się możliwie zmniejszać występowanie ryzyka. Wykorzystują do tego rozmaite warunki stawiane przed klientami, jak np. sprawdzanie zdolności kredytowej, ustalanie maksymalnego okresu spłaty czy konsekwencje z tytułu opóźnień.
FAQ - najczęściej zadawane pytania
Czy scoring jest tym samym co ryzyko kredytowe?
Nie, scoring – wraz z analizą zdolności kredytowej – jest jednym z działań pozwalających ustalić ryzyko kredytowe. To narzędzie określające za pomocą liczby punktów wiarygodność finansową danej osoby.
Kto ponosi ryzyko kredytowe?
Ryzyko kredytowe zawsze ponosi kredytodawca. Wynika to z faktu, że jest ono bezpośrednio związane z udzielaniem zobowiązania i zagrożeniem, że kredytobiorca nie wywiąże się z warunków umowy kredytowej. Liczyć się z nim muszą zarówno tradycyjne banki, jak i pozabankowe firmy pożyczkowe.
Czy banki mogą udzielać kredytów pomimo wysokiego ryzyka?
Ustawodawca nie określa, w jaki sposób banki powinny oceniać ryzyko i zdolność kredytową swoich klientów. W praktyce jednak zazwyczaj wysokie ryzyko kredytowe postrzegane jest jako tzw. ryzyko nieakceptowalne, przez co instytucje finansowe mogą odmówić wnioskodawcy udzielenia kredytu.
Źródła
https://www.zbp.pl/getmedia/4680fbf6-625c-4dcd-bcfd-3dd235d25049/infokredyt_raport_2024_m4-final
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20111260715/U/D20110715Lj.pdf
Bardzo ciekawy artykuł, ja z tej tematyki polecam studia na WSKZ – analityk finansowy ryzyka kredytowego, naprawdę ogrom wiedzy i wszystko w formie online. Można robić w weekendy albo po pracy, super opcja. Materiały też bardzo fajne, prezentacje lub filmy, wszystko przejrzyste, więc można łarwo wiedzę uporządkować 😉