Dziedziczenie środków z polisy na życie - dla kogo, jaki podatek?

Wypłata świadczenia i jego wysokość zależą od polisy. Inaczej jest w przypadku ubezpieczenia z wariantem ochronnym, a inaczej z wariantem mieszanym, czyli ochronno-oszczędnościowym. A co w sytuacji, gdy ubezpieczony posiadał długi? Sprawdzamy każdą z możliwości pod kątem dziedziczenia środków. 

Czy trzeba zapłacić podatek od dziedziczenia środków z polisy?

Prawo, a dokładnie art. 831 i art. 922 kodeksu cywilnego, jasno określa sprawy dotyczące dziedziczenia pieniędzy z polisy.

Suma ubezpieczenia, czyli kwota, jaką otrzymują bliscy zmarłego właściciela polisy (np. 300 000 zł), nie należy do spadku po ubezpieczonym. Tym samym, podatek nie dotyczy tych polis na życie, w których przedmiotem ubezpieczenia jest wyłącznie ochrona życia i zdrowia. A także ewentualne zadłużenie ubezpieczonego – w razie odrzucenia spadku po zmarłym, spadkobierca nie traci możliwości otrzymania pieniędzy od ubezpieczyciela z polisy na życie.

Z kolei w ubezpieczeniu ochronno-oszczędnościowym (na życie i dożycie) wypłacenie świadczenia w przypadku zgonu ubezpieczonego oznacza, że kwota wypłacana jest osobom uprawnionym do spadku z zachowaniem ich kolejności. Zgromadzone przez lata oszczędności wypłacone mogą zostać wyłącznie w sytuacji, gdy dożyje on końca umowy. Tu podatku także nie ma, ponieważ wypłacona przez towarzystwo ubezpieczeniowe kwota świadczenia nie należy do spadku, jako że została wypłacona została dopiero po śmierci. 

W polisie inwestycyjnej występuje podatek, ale wyłącznie dochodowy (19%) – i to od zysku z ubezpieczenia, gdy postanowimy wypłacić pieniądze z polisy przez końcem umowy. Nie ma natomiast podatku w sytuacji, gdy właściciel polisy inwestycyjnej dożyje końca umowy bądź nie dożyje, a środki zostaną przekazane uposażonym. 

Kto dziedziczy pieniądze z polisy na życie?

W indywidualnej polisie na życie najczęściej na uposażonych ustala się najbliższe osoby – współmałżonka, dzieci, rodzeństwo czy rodziców. Gdy żyjemy w związkach nieformalnych – uposażyć możemy partnera lub partnerkę lub dowolną bliską nam osobę.

Inaczej wygląda sytuacja, gdy nie wskażemy w umowie osób uposażonych. Brak uposażonych powoduje, że środki z ubezpieczenia otrzymują tzw. „zstępni” czyli te osoby, które posiadają prawo do dziedziczenia, z zachowaniem oczywiście kolejności do tego prawo. Są to:

• współmałżonek,
• dzieci,
• wnuki,
• rodzice,
• rodzeństwo,
• dzieci rodzeństwa.

Zstępni to potomkowie ubezpieczonego (dzieci, wnuki, prawnuki ). Podobnie jak w przypadku wstępnych, zstępni to ogólne określenie, które nie dotyczy wszystkich potomków. Tym samym do zstępnych można zaliczyć:

• potomków naturalnych ubezpieczonego,
• dzieci ubezpieczonego przysposobione (adoptowane),
• dzieci ubezpieczonego uznane przez niego jako własne,
• dzieci ubezpieczonego ze związków pozamałżeńskich.

Może się również zdarzyć, że ubezpieczony wskaże jedną lub dwie osoby uposażone, które umrą przed jego śmiercią. Wówczas środki dziedziczy się według kolejności i ustalonej wysokości. Części odszkodowania są dokładnie ustalone według następujących reguł:

• małżonek w całości,
• dzieci w częściach równych,
• rodzice w częściach równych,
• osoby fizyczne powołane do dziedziczenia w częściach określonych w dokumencie sporządzonym przez notariusza.

Środki z ubezpieczenia może dziedziczyć również instytucja. Tak najczęściej dzieje się w przypadku, gdy osoba ubezpieczona była osobą samotną, bezdzietną i posiadała kredyt hipoteczny. Nagła śmierć powoduje wypłacenie środków bankowi na poczet zadłużenia kredytowego.

Dziedziczenie środków z ubezpieczenia majątkowego – jaka różnica?

Z prawnego punktu widzenia środki z polisy na życie nie są traktowane jako spadek (tzw. masa spadkowa) i otrzymują je wyłącznie osoby wskazane w umowie jako uposażone. Samo świadczenie (oszczędności) jest zwolnione z podatku od spadków i darowizn, a także podatku dochodowego. Przypomnijmy, że w przypadku najbliższej rodziny podatku nie płaci się wcale, zaś najwyższa jego stawka może wynosić nawet 20%.

Inaczej jest w przypadku dziedziczenia wartości materialnej. Tu podatku nie płaci najbliższa rodzina ubezpieczonego (I grupa podatkowa), czyli małżonek, zstępni (dzieci i wnuki), wstępni (rodzice, dziadkowie), pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie. Tu tylko teściowie, zięć i synowa zapłacą podatek. Pozostałe osoby, jeśli spełnią określone warunki – będą całkowicie zwolnione z podatku. W tej grupie podatkowej kwota wolna od podatku wynosi 9637 zł, a powyżej trzeba zapłacić:

• 3% podatku – od kwoty, która nie przekracza 10 278 zł,
• 5% podatku – od kwoty, która nie przekracza 20 556 zł,
• 7% podatku -  od kwoty, która przekracza 20 556 zł,

Podatek jest naliczany dla każdego z uposażonych.

W tzw. II grupie spadkowej znajdują się zstępni rodzeństwa (siostrzeniec, bratanek), rodzeństwo rodziców (wujkowie, ciotki), zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych. Tu kwota wolna od podatku wynosi 7276 zł. Stawki podatku (te same progi) to odpowiednio 7, 9 i 12%.

W ostatniej, III grupie podatkowej, obejmującej wszystkie inne osoby, kwota wolna od podatku wynosi 4902 zł, a sam podatek odpowiednio 12, 16 i 20%.
Niezależnie od rodzaju zdarzenia towarzystwo ma 30 dni, aby wypłacić uposażonym kwotę odszkodowania. Ten termin liczy się od momentu zgłoszenia. 
Uposażeni otrzymują środki przelewem na wskazane konto bankowe lub przekazem pocztowym.

Kiedy nie można liczyć na świadczenia z polisy? 

Istnieją sytuacje, w których firma ubezpieczeniowa ma prawo uniemożliwić uposażonym dziedziczenie środków. Dzieje się tak, gdy:

• ubezpieczonemu, który posiada polisę oszczędnościową grozi egzekucja komornicza (środki chronione są maksymalnie do 75 procent wysokości świadczenia),
• ubezpieczony jest zadłużony na rzecz Skarbu Państwa,
• ubezpieczony ma zasądzone płacenie alimentów.

Poza tym do dziedziczenia środków z polisy na życie może nie dojść na skutek wyłączeń odpowiedzialności. Oznacza to, że gdy do śmierci dojdzie w określonych umową sytuacjach – ubezpieczyciel nie ma podstawy do wypłacenia środków. 

Wyłączenia odpowiedzialności dotyczą najczęściej sytuacji, w których ubezpieczony działał na własną niekorzyść. Zazwyczaj dotyczy to np. zgonu wskutek prowadzenia samochodu pod wpływem alkoholu, popełnienia samobójstwa w dwa lata od zawarcia umowy czy udział w bójkach, zamachach czy rozruchach. 

Kolejnym, bardzo ważnym ograniczeniem w wypłaceniu odszkodowania, jest karencja. Ustala ona czas pomiędzy zawarciem umowy, a realnym rozpoczęciem ochrony w danym zakresie, jak np. samobójstwo po 2 latach od podpisania umowy. Sytuacje dotyczą określonych chorób, wypadków, pobytu w szpitalu czy operacji.