Kontrola drogowa – jak zachować się podczas kontroli policji?

Kontrola drogowa należy do podstawowych czynności służbowych policjantów polskiej prewencji. Jak informuje Izba Administracji Skarbowej w Opolu, w 2022 roku wysokość wszystkich mandatów nałożonych przez polską policję wyniosła 1,36 miliarda złotych, choć samych wypisanych druków było znacznie mniej niż w latach poprzednich. Skąd taka rekordowa liczba? Odpowiada za to podniesienie taryfikatora wykroczeń, który został wówczas wprowadzony. Mandaty dotyczą bowiem w przeważającej większości kierowców.

Sprawdziliśmy, jak powinna wyglądać kontrola, kto i gdzie może zatrzymać kierowcę oraz czy musi on posiadać przy sobie dokumenty.

Czym jest kontrola drogowa? Definicja

W myśl obowiązujących przepisów funkcjonariusz policji ma prawo do zatrzymania każdego uczestnika ruchu drogowego, jeśli będzie miał ku temu zasadny powód. Może to zrobić w ramach realizacji swoich obowiązków polegających na czuwaniu nad bezpieczeństwem i porządkiem na drodze. Na tym dokładnie polega kontrola drogowa.

Kontrola drogowa - podstawa prawna

Podstawę prawną do zatrzymania pojazdu i przeprowadzenia kontroli drogowej stanowi art. 129 Ustawy z 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym. 

1. Czuwanie nad bezpieczeństwem i porządkiem ruchu na drogach, kierowanie ruchem i jego kontrolowanie należą do zadań Policji.  

2. Policjant, w związku z wykonywaniem czynności określonych w ust. 1, jest uprawniony do: 

1) legitymowania uczestnika ruchu i wydawania mu wiążących poleceń co do sposobu korzystania z drogi lub używania pojazdu; 

Najwięcej kontrowersji budzi to, kiedy policjant może nas zatrzymać do kontroli. Faktyczną podstawą do zatrzymania pojazdu do kontroli może być:

• podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia przez kierującego pojazdem,
• podejrzenie, że pojazd pochodzi z przestępstwa (jest kradziony) lub w pojeździe znajdują się osoby, które popełniły przestępstwo,
• uzasadnione podejrzenie, że pojazd zagraża bezpieczeństwu ruchu (np. zły stan techniczny lub kierowca pod wpływem alkoholu),
• wykonywanie czynności służbowych na miejscu zdarzenia drogowego,
• zgłoszenie interwencji przez obywateli,
• zachowanie kierującego pojazdem. 

Kontrola drogowa w praktyce

Oznacza to, że w teorii funkcjonariusz uprawniony do przeprowadzenia rutynowej kontroli drogowej może zatrzymać dowolny pojazd w dowolnej sytuacji. Musi jednak podać nam powód zatrzymania. 

Jeżeli nie złamałeś przepisów, jesteś trzeźwy, samochód nie jest kradziony i nie zrobiłeś niczego złego, nie próbuj tłumaczyć tego funkcjonariuszowi policji. Rutynowa kontrola policyjna ma właśnie na celu ustalenie, czy przepisy zostały złamane, czy nie. Jeśli tego nie robisz, nie masz się czego bać. Zatrzymaj się do kontroli, wykonuj polecenia, a wówczas rutynowa czynność kontrolna skończy się możliwie szybko. Współpracując, możesz to przyspieszyć. Stawiając opór - bierny lub czynny - narażasz się na konsekwencje. 

Zgodnie z Ustawą o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, uprawniony (czyli w tym przypadku osoba kontrolująca) ma prawo użyć właśnie takich środków w celu wyegzekwowania polecenia. Jeżeli zatem policjant wydaje kierującemu polecenie opuszczenia pojazdu i przejścia do radiowozu, a kierujący odmówi wykonania tej czynności, policjant w skrajnych przypadkach może doprowadzić do tego siłowo.

Policjant nie ma natomiast prawa użyć siły, jeżeli wykonujemy jego polecenia. To przepis, który podobnie jak brak powodu zatrzymania do kontroli z perspektywy kierującego wywołuje mnóstwo kontrowersji. 

Kto może kontrolować nas na drodze?

Czuwanie nad bezpieczeństwem i porządkiem ruchu drogowego to podstawowe zadanie policji. Jednak nie tylko funkcjonariusze tej służby mogą nas zatrzymać do kontroli podczas poruszania się po drogach. Takie uprawnienia ma też:

1. Inspekcja Transportu Drogowego,
2. Żandarmeria Wojskowa,
3. Straż Graniczna,
4. Służba Celno-Skarbowa,
5. Inspekcja Ochrony Środowiska (w obecności osoby uprawnionej np. policjanta),
6. Straż Gminna,
7. Straż Leśna i Parku,
8. Zarządzający drogą (w obecności funkcjonariusza uprawnionego do kontrolowania pojazdów).

Nie ulega jednak wątpliwości, że to właśnie funkcjonariusze policji mają w tym względnie najszersze uprawnienia.

Kiedy powinniśmy zatrzymać pojazd do kontroli?

Zasady zachowania się podczas kontroli drogowej reguluje ustawa „Prawo o ruchu drogowym” oraz odpowiednie rozporządzenia. Według obowiązującego prawa na terenie zabudowanym zatrzymać kierowcę może zarówno funkcjonariusz umundurowany, jak i ubrany „po cywilnemu”. Policjant nieumundurowany nie może natomiast zatrzymać nas w terenie niezabudowanym.

Gdy warunki atmosferyczne są dostateczne, zatrzymania można dokonać:

• wskazaniem ręką (nie dotyczy funkcjonariuszy nieumundurowanych),
• tarczą, czyli tzw. lizakiem,
• sygnałami świetlnymi i komunikatami z urządzeń nagłaśniających, gdy pojazd służb jest w ruchu.

Dodatkowo - w  sytuacji ograniczonej widoczności - funkcjonariusz powinien użyć sygnałów świetlnych np. latarką z czerwonym światłem lub specjalnym lizakiem, który wyposażony jest w elementy odblaskowe i świetlne.

Sygnał zmuszający kierowcę do zatrzymania się powinien zostać podany dostatecznie wcześnie. Tak, aby mógł zatrzymać pojazd we wskazanym przez funkcjonariuszy miejscu, w którym pozostawienie auta nie będzie stwarzać niebezpieczeństwa dla innych uczestników ruchu drogowego.

Policjanci mogą też nakazać kierowcy, aby ten pojechał za nimi w miejsce, w którym na pewno nie dojdzie do sytuacji zagrażającej zdrowiu lub życiu uczestników ruchu.

Jak zachować się podczas kontroli?

Kierowca zatrzymany do kontroli powinien przede wszystkim wykonywać polecenia policjanta lub innego funkcjonariusza. Za nieprzestrzeganie tej zasady grozi kara grzywny w wysokości 500 złotych. Zawsze podczas zatrzymania pojazdu kierujący oraz pasażerowie powinni zachować spokój i nie wykonywać niepotrzebnych gestów.

Gdy kierowca zauważy, że do jego pojazdu zbliża się funkcjonariusz, powinien otworzyć okno, a następnie:

• nie wysiadać z pojazdu,
• trzymać ręce na kierownicy,
• na polecenie policjanta wyłączyć silnik i włączyć światła awaryjnie,
• na polecenie funkcjonariusza otworzyć komorę silnika w celu identyfikacji pojazdu.

Następnie to funkcjonariusz powinien dotrzymać zasad zatrzymania i podać swoje imię i nazwisko, stopień służbowy, a także powód zatrzymania. Zatrzymany kierowca może poprosić o okazanie legitymacji służbowej.

Natomiast gdy zatrzymuje nas nieumundurowany policjant, to on ma obowiązek (bez wezwania) pokazać dokument tak, żeby kierowca mógł zapoznać się z informacjami potwierdzającymi uprawnienia funkcjonariusza.

Są jednak sytuacje, w których policjanci nie muszą legitymować się kierowcom. Ma to miejsce np. podczas tzw. szybkich testów trzeźwości, które często są dokonywane na rogatkach miast czy też w innych bardzo uczęszczanych miejscach. Brak obowiązku legitymowania się ma za zadanie przyspieszyć procedurę badania. Policjant nie musi też pokazywać swojego dokumentu:

• zaraz po pościgu,
• gdy zachodzi prawdopodobieństwo, że pojazd pochodzi z kradzieży,
• gdy osoby poruszające się samochodem są podejrzane o popełnienie przestępstwa.

Nowe legitymacje służbowe policjantów 2023-2026

Dokumenty, które obowiązywały od 2019 roku, straciły ważność z dniem 31 grudnia 2022 roku. Nowe legitymacje służbowe obowiązują od 1 stycznia 2023 roku do 31 grudnia 2026 roku. Choć nowe dokumenty identyfikacyjne przypominają poprzednie, różnią się:

• rozmiarem czcionki,
• sposobem rozmieszczenia nazw jednostek organizacyjnych,
• zabezpieczeniami przed fałszerstwem,
• hologramami.

Szata graficzna pozostała natomiast bez zmian – na legitymacji przeważają kolory czerwony i niebieski.

Awers nowej legitymacji policyjnej:

• tło czerwono-niebieskie,
• wizerunek orła w prawej górnej części,
• napis “Policja” w górnej części, a poniżej nazwa jednostki, w której pracuje funkcjonariusz,
• zdjęcie policjanta w lewej środkowej części,
• gwiazda policyjna, numer legitymacji z trzyliterowym oznaczeniem serii oraz sześciocyfrową numeracją karty, data ważności dokumentu w prawej środkowej części na wysokości twarzy policjanta,
• poniżej wizerunku twarzy policjanta numer identyfikacyjny, imię, nazwisko i stopień,
• w środkowej części znak holograficzny w formie okrągłego, transparentnego hologramu stylizowanego orła.

Rewers nowej legitymacji policyjnej:

• tło czerwono-niebieskie w górnej części,
• w lewej górnej części tła organ wydający dokument,
• w prawej górnej części białe pole z wizerunkiem twarzy policjanta lub stylizowanymi literami RP (w zależności od kąta obserwacji) ,
• dolnej części napis “Policja” na reliefowym tle oraz obszar z danymi do odczytu maszynowego.

Co może zostać poddane kontroli przez funkcjonariusza?

Najczęstszym powodem do zatrzymania kierowcy jest popełnienie wykroczenia w ruchu drogowym. Jednak to nie jest jedyny powód, który możemy skutkować kontrolą drogową. Policja może nas poddać rutynowej kontroli drogowej – nawet wtedy, gdy nie ma jednoznacznych dowodów na to, że kierowca popełnił wykroczenie. W trakcie kontroli policjant może m.in. sprawdzić:

• trzeźwość kierowcy,
• stan techniczny pojazdu, ładunek i masę.

W obu przypadkach może zabronić dalszej jazdy, jeśli stan techniczny pojazdu nie spełnia warunków lub kierowca jest pod wpływem alkoholu.

Co ważne, jeśli strażnik gminny (miejski) lub strażnik leśny czy parku ma uzasadnione podejrzenie, że kierowca jest nietrzeźwy, może uniemożliwić dalsze kierowanie pojazdem aż do momentu, gdy na miejsce przyjedzie policja, która zbada kierowcę. W trakcie kontroli funkcjonariusz może również m.in.:

• wylegitymować uczestnika ruchu i wydawać polecenia związane z korzystaniem z drogi i pojazdu,
• sprawdzić wymagane dokumenty i zezwolenia,
• sprawdzić zapisy urządzeń rejestrujących czas pracy, przerwy i prędkość podczas jazdy,
• kontrolować przewóz towarów niebezpiecznych lub nieodpowiednio zabezpieczonych.

Jednym z najnowszych uprawnień policjantów jest możliwość sprawdzenia i zapisania stanu licznika. Od stycznia 2020 roku kierowca ma obowiązek umożliwić funkcjonariuszom przeprowadzenie takiej kontroli.

Kiedy możemy wyjść z samochodu i przejść do radiowozu?

Zarówno kierowca, jak i pasażerowie pojazdu mogą opuścić auto tylko po wyraźnie udzielonej zgodzie przez funkcjonariuszy. Dość często kontrola drogowa może przybrać formę rozmowy z kierowcą „przez szybę”, np. podczas szybkich kontroli trzeźwości. Jednak są sytuacje, kiedy kierowca będzie poproszony o przejście do radiowozu i dotyczą one m.in.:

• przedstawienia dowodu w postaci zarejestrowanego filmu z wykroczeniem,
• badania trzeźwości kierowcy,
• doprowadzenia do jednostki policji, placówki służby zdrowia lub izby wytrzeźwień,
• zatrzymania w celu zapobiegnięcia próbie ucieczki,
• płatności za mandat za pomocą terminala,
• udzielenia pomocy lub zapobiegnięciu niebezpieczeństwu,
• przeprowadzenia innej czynności administracyjnej.

Podobnie jak podczas kontroli we własnym aucie, kierowca poproszony do radiowozu powinien wykonywać polecenia funkcjonariuszy i zachować spokój.

Jakie dokumenty powinniśmy mieć podczas kontroli?

Od grudnia 2020 roku kierujący pojazdem nie musi mieć ze sobą dokumentów (prawa jazdy), które potwierdzają jego uprawnienia. Jeszcze wcześniej zniesiony został obowiązek jazdy z dowodem rejestracyjnym, a także z potwierdzeniem posiadania polisy OC.

Nie zmienia to jednak faktu, że kierujący musi upewnić się przed wyjazdem, że samochód ma ważne badanie techniczne (główna informacja sprawdzana w dowodzie rejestracyjnym) oraz że posiada ważne ubezpieczenie OC. Oczywiście wsiadając za kierownicę kierowca musi mieć też formalne uprawnienia do prowadzenia pojazdów.

Wymagane dokumenty:

1. Prawo jazdy,
2. Dowód osobisty. 

Policjant sprawdzi ważność ubezpieczenia OC i dane z dowodu rejestracyjnego w Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców (CEPIK) na podstawie numeru rejestracyjnego pojazdu lub naszego numeru PESEL. Pamiętaj, że kary za brak ważnego OC w 2023 roku zostały podwyższone względem lat poprzednich!

Funkcjonariusz sprawdzi do kiedy mamy ubezpieczenie OC, ile mamy punktów karnych lub kiedy zostało wykonane ostatnie badanie techniczne. Formalny brak któregoś ze wskazanych dokumentów może skutkować mandatem lub nawet dalszym zakazem poruszania się. Co prawda posiadanie dokumentów nie jest wymagane, ale na pewno może przyspieszyć kontrolę drogową.

Zobacz także: Jakie dokumenty powinien mieć przy sobie kierowca? | Rankomat.pl

Ważność polisy OC właściciela pojazdu mechanicznego, może sprawdzić również w swojej bazie Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny (UFG). Przeznaczone do tego celu algorytmy, mogą znacznie szybciej niż policja podczas kontroli drogowej, wykryć brak ciągłości obowiązkowego ubezpieczenia. W pierwszym półroczu 2023 r. za nieubezpieczenie samochodu osobowego powyżej 14 dni, ich posiadaczom grozi kara w wysokości aż 7 200 zł.

wyjaśnia Stefania Stuglik, ekspert ds. ubezpieczeń komunikacyjnych w rankomat.pl.

Choćby z tego powodu warto dbać o przedłużenie dotychczasowej polisy OC lub zakup nowej odpowiednio wcześnie - nie w każdym przypadku ochrona odnowi się automatycznie. Jeśli np. kupiłeś samochód, którego polisa kończy się w najbliższym czasie, skorzystaj z opcji szybkiego porównania cen w kalkulatorze OC i AC. Wszelkie formalności związane z zakupem wybranej polisy załatwisz w kilka chwil i to bez wychodzenia z domu!

To dobra opcja zwłaszcza dla zabieganych i zapominalskich, aby nie narazić się na ewentualnie nieprzyjemności w czasie kontroli drogowej.

Fizyczny brak prawa jazdy nie uchroni kierowcy przed utratą uprawnień, np. gdy przekroczy dozwoloną prędkość w terenie zabudowanym o więcej niż 50 km/h. Policjant zabierze dokument wirtualnie, a kierowca będzie musiał oddać prawo jazdy odpowiedniemu organowi.

Źródła:

1. Ustawa Prawo o Ruchu Drogowym: 
   https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19970980602/U/D19970602Lj.pdf
2. Ustawa o Policji:
   https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19900300179/U/D19900179Lj.pdf
3. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie kontroli ruchu drogowego: 
   https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20190002141
4. Ustawa o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej
   https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20130000628/U/D20130628Lj.pdf