Jazda bez uprawnień – co za nią grozi w 2025 r.?

Poruszanie się pojazdem mechanicznym bez uprawnień zawsze wiąże się z negatywnymi konsekwencjami, jednak ich skala może być różna. Duże znaczenie przy wymierzaniu kary ma to, czy kierowca ma zatrzymane lub odebrane prawo jazdy, czy nigdy nie posiadał uprawnień do kierowania pojazdami. Sprawdzimy też, co grozi kierującemu bez prawa jazdy za spowodowanie wypadku.

Jakie dokumenty musi mieć przy sobie kierowca?

Kiedyś obowiązkiem każdego kierowcy było posiadanie przy sobie dokumentu prawa jazdy, dowodu rejestracyjnego oraz potwierdzenia polisy OC. Za brak tych dokumentów groził mandat nawet, gdy kierowca posiadał uprawnienia. Aktualnie nie trzeba mieć już przy sobie tych dokumentów. Wszystkie dane, które są sprawdzane przy kontroli drogowej znajdują się w Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców. Dostęp do bazy ma Policja, Straż Miejsca, Inspekcja Transportu Drogowego. W bazie można zweryfikować m.in. dane dotyczące pojazdu, aktualność polisy OC i badań technicznych, dane o rejestracjach pojazdów mechanicznych i ich kradzieżach, a także o utracie uprawnień.

Dowodu rejestracyjnego i polisy OC nie trzeba wozić ze sobą od 1 października 2018 roku, a bez dokumentu prawa jazdy można jeździć od 5 grudnia 2020 roku. Obie zmiany wynikają z wprowadzenia tzw. pakietu deregulacyjnego, czyli z Ustawy z dnia 14 sierpnia 2020 r. o zmianie ustawy - Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustaw.

Wypowiedź eksperta

Brak obowiązku wożenia ze sobą dokumentów jest wygodny, jednak czasem mogą się przydać. Na przykład po kolizji, gdy trzeba spisać oświadczenie o zdarzeniu drogowym, należy wpisać numer polisy sprawcy. Gdy nie będzie miał certyfikatu OC ze sobą, może być z tym problem. Wprawdzie każdy może sprawdzić numer polisy na stronie UFG, jednak trzeba mieć dostęp do internetu, a nie zawsze jest to możliwe np. na mniej uczęszczanych drogach z brakiem zasięgu.

Katarzyna Gaweł, Specjalista ds. ubezpieczeń komunikacyjnych

Brak obowiązku wożenia ze sobą prawa jazdy dotyczy jedynie polskich obywateli, którzy poruszają się po terenie kraju i legitymują polskim prawem jazdy. Osoby innej narodowości, które jeżdżą w Polsce na zagranicznym prawie jazdy, nadal mają obowiązek okazywania fizycznego dokumentu podczas kontroli drogowej. To samo dotyczy Polaków wyjeżdżających za granicę – brak dokumentu przy sobie może oznaczać poważne konsekwencje nawet wtedy, gdy kierowca ma wymagane uprawnienia, a jedynie zapomniał dokumentu z domu.

Kiedy można stracić prawo jazdy?

Zdanie egzaminu na prawo jazdy nie oznacza, że nie możesz nigdy stracić uprawnień do prowadzenia pojazdów mechanicznych. Należy jednak odróżnić zatrzymanie prawa jazdy od cofnięcia uprawnień i utraty prawa jazdy.

Zatrzymanie prawa jazdy

Zatrzymanie prawa jazdy to krótkotrwały środek, o którego zastosowaniu decyduje funkcjonariusz przeprowadzający kontrolę drogową. Podjęcie takiej decyzji może być motywowane m.in. poniższymi powodami:

• kierujący znajduje się pod wpływem alkoholu lub innych środków odurzających,
• spowodowanie wypadku w wyniku naruszenia przepisów ruchu drogowego,
• upłynięcie terminu ważności prawa jazdy,
• przekroczenie limitu punktów karnych,
• przekroczenie prędkości w terenie zabudowanym o więcej niż 50 km/h,
• przewożenie większej liczby osób niż jest to określone w dowodzie rejestracyjnym.

Kiedyś, gdy był obowiązek wożenia prawa jazdy ze sobą, policjant zatrzymywał fizyczny dokument. Obecnie wszystko odbywa się elektronicznie. Informacja o tym, że prawo jazdy zostało zatrzymane, trafia do bazy CEPIK natychmiast. W niektórych przypadkach oznacza to brak możliwości kontynuowania jazdy (np. wtedy, gdy kierowca jest pod wpływem alkoholu lub substancji odurzających). W innych sytuacjach kierowca może otrzymać zgodę na kontynuowanie jazdy np. przez 24 czy 48 godzin w formie stosownego wpisu na pokwitowaniu zatrzymania prawa jazdy. Pozwoli to odjechać samochodem po kontroli drogowej, która skończyła się zatrzymaniem dokumentu bez wzywania lawety.

W ciągu 7 dni od zatrzymania prawa jazdy policja musi przekazać informację o zatrzymaniu prawa jazdy staroście, który ma następnie 21 dni na wydanie administracyjnej decyzji i dostarczenie jej kierowcy. Od tej decyzji można się odwołać w 14 dni od jej otrzymania, składając odwołanie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego (SKO) za pośrednictwem starosty. Nie wiąże się to z żadnymi opłatami. W odwołaniu należy podać:

• dane osobowe kierowcy,
• numer decyzji administracyjnej, której dotyczy odwołanie (musi to być decyzja starosty o zatrzymaniu prawa jazdy, a nie pokwitowanie wydawane przez policję),
• uzasadnienie wskazujące na niewinność kierowcy lub nieprawidłowo przeprowadzone procedury,
• odręczny podpis.

Złożone do starosty odwołanie zostanie przekazane do SKO w ciągu 7 dni. Na podjęcie decyzji o jego przyjęciu lub odrzuceniu kolegium ma 30 dni. Jeśli odwołanie zostanie uznane, kierowca odzyska uprawnienia do prowadzenia pojazdów w trybie natychmiastowym.

Funkcjonariusz dokonujący zatrzymania prawa jazdy może również podjąć decyzję o skierowaniu sprawy do sądu lub prokuratury. Jeśli tak się stanie, kierowca może spotkać się z kolejnymi konsekwencjami swoich działań – tym razem nałożonymi przez sąd.

Utrata prawa jazdy

Utrata prawa jazdy to zakaz prowadzenia pojazdów przez określony czas lub dożywotnio. Decyzja o tym może zostać podjęta tylko przez sąd w wyniku przeprowadzonego postępowania. Zakaz prowadzenia pojazdów może zostać orzeczony m.in. na:

• 3 miesiące – np. za przekroczenie dozwolonej prędkości w terenie zabudowanym o 50 km/h lub przewożenie większej liczby pasażerów niż dopuszcza dowód rejestracyjny pojazdu,
• 6 miesięcy – np. za prowadzenie pojazdu w stanie po spożyciu alkoholu (0,2 i 0,5 promila alkoholu we krwi, traktowane jako wykroczenie),
• 12 miesięcy – np. za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości (powyżej 0,5 promila alkoholu we krwi, traktowane jako przestępstwo),
• 3 lata – np. za ucieczkę z miejsca wypadku,
• 10 lat – np. za spowodowanie wypadku ze skutkiem śmiertelnym lub poważnym uszczerbkiem na zdrowiu poszkodowanych.

Sprawdzenie terminu zatrzymania lub utraty prawa jazdy

Aby upewnić się, do kiedy kierowca nie może prowadzić pojazdów mechanicznych, należy sprawdzić pokwitowanie zatrzymania prawa jazdy, które zostało wydane przez funkcjonariusza albo wyrok sądu. Na obu z nich znajduje się zarówno data zatrzymania dokumentu, jak i okres, w którym kierowca nie może korzystać z uprawnień do prowadzenia pojazdów.

W każdej chwili możesz również sprawdzić status kierowcy w bazie CEPiK. W tym celu postępuj zgodnie z poniższą instrukcją:

1. Wejdź na stronę https://moj.gov.pl/uslugi/engine/ng/index?xFormsAppName=UprawnieniaKierowcow&xFormsOrigin=EXTERNAL.
2. Wpisz imię i nazwisko w górnym polu oraz serię i numer prawa jazdy w dolnym polu.
3. Kliknij w przycisk Sprawdź uprawnienia.
4. Informacja o statusie uprawnień kierowcy powinna wyświetlić się natychmiast.

Zwrot prawa jazdy

Choć prawo jazdy nie jest obecnie zatrzymywane ani tracone w fizycznej formie lecz poprzez stosowny wpis w bazie CEPIK, to jednak w drugą stronę nie zawsze dzieje się to samoczynnie po upłynięciu terminu wskazanego w pokwitowaniu za zatrzymany dokument czy w decyzji administracyjnej od starosty. Od 10 września 2024 roku automatyczny zwrot prawa jazdy bez żadnego działania ze strony kierowcy dotyczy tylko osób, które straciły dokument z powodu:

• przekroczenia dopuszczalnej prędkości o 50 km/h lub więcej,
• przewożenia większej liczby osób niż dopuszczalna przez dowód rejestracyjny,
• łamania przepisów o tachografach.

W tych przypadkach informacja o zatrzymaniu prawa jazdy znika z systemu automatycznie w dniu, w którym przestaje obowiązywać. Już kolejnego dnia kierowca może prowadzić pojazd mechaniczny bez obawy o konsekwencje podczas kontroli drogowej.

Jeśli do zatrzymania prawa jazdy lub ustanowienia zakazu prowadzenia pojazdów doszło z innego powodu, kierowca jest zobowiązany do złożenia wniosku o zwrot prawa jazdy do starosty lub wydziału komunikacji. Wzór wniosku można pobrać ze strony urzędu, a jego złożenie nie wiąże się obecnie z żadną opłatą. Warto mieć świadomość tego, że niedopełnienie tego obowiązku jest interpretowane jako jazda bez uprawnień. Tym samym kierowcy grozi grzywna w wysokości od 1,5 do 30 tys. złotych, a także wydłużenie okresu zakazu prowadzenia pojazdów.

Gdy uprawnienia do kierowania pojazdami są cofnięte na dłużej niż rok, trzeba ponownie zdać egzamin na prawo jazdy. Do cofnięcia uprawnień może dojść po przekroczeniu 24 punktów karnych, a w przypadku młodych kierowców 20 punktów karnych.

Jaka kara grozi za jazdę bez uprawnień?

Kara za kierowanie samochodem bez prawa jazdy może wynosić od 1500 zł do 30 000 zł. Od 1 stycznia 2022 roku za jazdę bez prawa jazdy policjant może nie ukarać mandatem, ale skierować sprawę do sądu. Warto dodać, że mandaty wzrosły już trzykrotnie - niegdyś wahały się w przedziale 500 zł - 5000 zł.

Za jazdę bez prawa jazdy można otrzymać mandat, a w niektórych przypadkach możliwa jest nawet kara więzienia. Kara zależy od okoliczności braku uprawnień. Sprawdźmy, jakie są konsekwencje niesie ze sobą jazda bez uprawnień w poszczególnych przypadkach.

Kierowanie pojazdem innej kategorii bez uprawnień

Trzeba pamiętać o tym, że prawo jazdy to nie tylko jedna kategoria i raz zdany egzamin. Aby prowadzić samochód osobowy, trzeba mieć prawo jazdy kategorii B. Są także uprawnienia na inne pojazdy np. ciężarówki, autobusy czy motocykle.

Warto wiedzieć

Wiele problemów może przysporzyć kierowcy brak kategorii A i jazda motocyklem z większą pojemnością silnika niż 125 cm³ oraz większą mocą niż 11 kW. Jeśli zdecyduje się on na ten krok, może otrzymać karę od 1,5 tys. zł do nawet 30 tys. złotych, a także zakaz prowadzenia pojazdów na okres od 6 miesięcy do 3 lat. W szczególnych przypadkach w grę wchodzi również kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Stefania Stuglik, Specjalista ds. ubezpieczeń komunikacyjnych

Prowadzenie auta po tymczasowym zatrzymaniu prawa jazdy

Gdy kierowcy zostało już odebrane prawo jazdy, nie może on już prowadzić pojazdu. W przypadku, gdy zostanie zatrzymany przez policję, zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych zostanie przedłużony. Jeżeli ktoś miał zatrzymane prawo jazdy na 3 miesiące, zostanie ono zatrzymane na 6 miesięcy. Do dyspozycji sądu są również dodatkowe kary: grzywna od 1,5 do 30 tys. złotych, ograniczenie lub pozbawienie wolności do 2 lat, a w wyjątkowych sytuacjach także cofnięcie uprawnień.

Jazda po cofnięciu uprawnień do prowadzenia pojazdu

Kierowcy, któremu cofnięto uprawnienia i dalej prowadzi pojazd, mogą grozić nawet 2 lata więzienia. Gdy zostanie złamany zakaz prowadzenia pojazdów wydany przez sąd, jest to traktowane jako przestępstwo i grozi za to od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności lub nawet 15-letni zakaz prowadzenia pojazdów.

Prowadzenie samochodu bez wyrobionego prawa jazdy

Gdy za kierownicę samochodu wsiada osoba, która nigdy nie miała prawa jazdy i nie zdała egzaminu może zapłacić grzywnę w wysokości od 1500 zł do nawet 30 000 zł. Kierowca nie otrzyma jednak żadnych punktów karnych. Dodatkowo, sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów na okres od 6 miesięcy do 3 lat. W tym czasie nie będzie można rozpocząć kursu na prawo jazdy ani podejść do egzaminu.

Jakie zmiany w zakresie jazdy bez prawa jazdy czekają kierowców w 2025 roku?

Wiele wskazuje na to, że 2025 rok przyniesie kolejne zmiany w przepisach dla kierowców, także w kontekście jazdy bez prawa jazdy i utraty tego dokumentu. Planowany termin przyjęcia przez rząd projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustaw (numer projektu: UC76) to I kwartał 2025 roku, więc zmiany mogą wejść w życie jeszcze w tym roku.

Planowana nowelizacja może objąć następujące obszary:

• zatrzymanie prawa jazdy za przekroczenie prędkości o ponad 50 km/h podczas poruszania się po drodze jednojezdniowej dwukierunkowej poza obszarem zabudowanym,
• brak obowiązku wydawania przez starostę decyzji administracyjnej o zatrzymaniu prawa jazdy w przypadku cofnięcia świadectwa kwalifikacji zawodowej – zamiast tego unieważnieniu ulegnie kod 95 w prawie jazdy,
• ujednolicenie postępowania w przypadku wydawania decyzji o zatrzymaniu prawa jazdy przez starostę,
• zatrzymanie prawa jazdy na stałe, jeśli kierowca zostanie przyłapany na prowadzeniu pojazdu mechanicznego po tymczasowym zatrzymaniu prawa jazdy lub odsunięciu w czasie wydania prawa jazdy o 6 miesięcy.

Kto wypłaci odszkodowanie, gdy kierowca bez uprawnień spowoduje szkodę?

Mandaty za jazdę samochodem bez uprawnień są wysokie, jednak do gorszej sytuacji dochodzi, gdy kierujący bez uprawnień spowoduje szkodę. W tym przypadku OC wykupione na samochód nie zadziała. Zgodnie z art. 43 ustawy o ubezpieczeniach, obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych ubezpieczyciel może zwrócić się z roszczeniem regresowym do sprawcy zdarzenia, gdy ten nie miał uprawnień do kierowania tym pojazdem. Odszkodowanie zostanie wypłacone poszkodowanym, ale o jego zwrot towarzystwo ubezpieczeniowe zwróci się do sprawcy.

Taki wypadek wiąże się też z konsekwencjami natury prawnej. Nieumyślne spowodowanie wypadku skutkującego obrażeniami ciała u poszkodowanych może równać się karze pozbawienia wolności do lat 3. Jeśli wynikiem wypadku okaże się ciężki uszczerbek na zdrowiu lub śmierć poszkodowanej osoby, przewidywana przez prawo kara to pozbawienie wolności na okres 6 miesięcy do lat 8.

W przypadku dobrowolnego ubezpieczenia AC ustawa nie obowiązuje, jednak większość towarzystw ubezpieczeniowych zawarło w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia zapis o wyłączeniu z odpowiedzialności szkód spowodowanych przez osoby bez uprawnień.