Ubezpieczenia obowiązkowe – co warto o nich wiedzieć?

Wykupienie polisy OC to obowiązek właściciela każdego pojazdu mechanicznego zarejestrowanego w Polsce. Nie zwalnia z niego nawet fakt, że auto stoi nieużywane w garażu. Czy OC to jedyne obowiązkowe ubezpieczenie w Polsce i co grozi za jego brak? Jakie jeszcze polisy koniecznie trzeba kupić? Na te i inne pytania odpowiadamy w poniższym artykule.

Jakie są różnice pomiędzy ubezpieczeniami dobrowolnymi a obowiązkowymi?

Rodzaje ubezpieczeń można podzielić na te, które zgodnie z przepisami obowiązkowo trzeba wykupić oraz te, pod które z własnej inicjatywy chcemy podlegać. Jako że nikt nie lubi być do niczego zmuszany, skupmy się najpierw na ubezpieczeniach dobrowolnych. 

Ubezpieczenia dobrowolne są to – jak sama nazwa wskazuje – polisy, które wykupujemy z własnej woli. Nie ma żadnych przepisów prawa nakazujących, aby wykupić dane ubezpieczenie. Do dobrowolnych ubezpieczeń komunikacyjnych zalicza się m.in. polisa AC.Autocasco obejmuje ochronę samochodu i jego wyposażenia przed kradzieżą czy zniszczeniem. 

Rodzi się pytanie – po co zatem ludzie decydują się na zakup nieobowiązkowych ubezpieczeń i uszczuplania na własne życzenie budżetu domowego o kwotę składki? Odpowiedź jest jedna – zdrowy rozsądek, przezorność, świadomość finansowa. Roztropne osoby starają się wybiegać myślami w przyszłość i przewidywać różne scenariusze. 

Kontynuując przytoczony przykład ubezpieczenia AC, załóżmy, że kierowca stara się jeździć przepisowo i rozważnie. Czy może on sobie zagwarantować, że nigdy nie wybiegnie mu na drogę np. pies i bezwarunkowo nie skręci, uderzając w znak drogowy? Albo sytuacja jeszcze mniej zależna od właściciela pojazdu – kradzież lub dewastacja samochodu. Nikt nie planuje wypadku, kraksy czy tego, że ktoś zarysuje mu przypadkowo auto lub zwyczajnie je ukradnie. 

Koszty naprawy czy zakup nowego samochodu wynoszą od kilkuset do kilkudziesięciu tysięcy złotych. Nie każdego stać, aby taką kwotę wyjąć z dnia na dzień z portfela. Sytuacja będzie jeszcze gorsza, jeżeli właściciel pojazdu nie będzie miał np. zdolności, aby wziąć kredyt, a samochód jest mu potrzebny, by dojeżdżać do pracy czy rozwozić dzieci do szkoły. 

To na takie wypadki zabezpieczają się ludzie, wykupując nieobowiązkowe ubezpieczenia – koszt składki często jest nieporównywalnie niższy w stosunku do tego, co należałoby wyłożyć z własnej kieszeni, gdyby polisy nie było. 

Ubezpieczenia obowiązkowe to te, które przepisy prawa nakazują, aby je wykupić. W Polsce uregulowane są ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.

Które ubezpieczenia w Polsce są obowiązkowe?

Zgodnie z przepisami do ubezpieczeń obowiązkowych zalicza się:

• ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych,
• ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego,
• ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych.
• ubezpieczenia wynikające z przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską.

W przypadku ubezpieczeń obowiązkowych, które wynikają z odrębnych przepisów, często są to przepisy wynikające z ustaw związanych z wykonywaniem wielu zawodów. Np.:

• Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie,
• Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym,
• Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (DzU z 1997 r., nr 115, poz. 741 z późn. zm.),
• Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o usługach detektywistycznych (DzU z2001 r., nr 12, poz. 110 z późn. zm.).

Obowiązkowe ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych

Pierwsze z wymienionych ubezpieczeń to po prostu polisa komunikacyjna OC.Zobowiązani do jej wykupienia są właściciele wszystkich zarejestrowanych pojazdów mechanicznych w Polsce – samochodów, motocykli, traktorów, a nawet quadów.Ubezpieczenie OC chroni poszkodowanych w kolizji lub wypadku drogowym.

Inaczej mówiąc – jeżeli kierowca ubezpieczonego samochodu spowoduje kraksę, to pieniądze dla poszkodowanych wypłacane są z jego polisy OC. Dotyczy to nie tylko pokrycia należności związanych z naprawą auta, ale obejmuje też zwrot kosztów leczenia ofiar wypadku.

Polisa OC nie chroni poszkodowanych jedynie w ruchu drogowym. Obowiązkowe ubezpieczenie komunikacyjne działa również podczas wsiadania do pojazdu i wysiadania z niego, jego załadunku i rozładunku, a także w czasie zatrzymania, garażowania i postoju. Zgodnie z ustawą, sumy gwarancyjne w OC komunikacyjnym wynoszą:

• w przypadku szkód na osobie – 5 210 000 euro w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte ubezpieczeniem bez względu na liczbę poszkodowanych, 
• w przypadku szkód w mieniu – 1 050 000 euro w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte ubezpieczeniem bez względu na liczbę poszkodowanych.

Podane wyżej sumy przeliczane są na złote przy zastosowaniu średniego kursu ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski w dniu wyrządzenia szkody.

Obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników (nazywane potocznie OC dla rolników) chroni osoby, które poniosły szkodę, pracując w ubezpieczonym gospodarstwie. Np. kiedy pracownik sezonowy spadnie z wysokości, układając słomę, to dostanie odszkodowanie z OC rolnika. Warto wspomnieć, że określenie „pracując” ma w przypadku tego ubezpieczenia kontekst dosłowny.

Tzn. ubezpieczenie obejmuje nie tylko pracowników, z którymi rolnik zawarł umowę o pracę, ale też np. jego dzieci, sąsiadów i inne osoby, które nieodpłatnie pomagają mu w pracach gospodarskich. Jako ciekawostkę napiszemy też, że polisa OC rolnika chroni również w przypadku pogryzienia przez zwierzęta wykorzystywane w pracach gospodarskich (krowy, świnie, a nawet psy pilnujące obejścia).

Z kolei, ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego – gwarantuje wypłatę odszkodowania w przypadku pożaru albo zdarzenie losowego, które doprowadziło do uszkodzenia bądź całkowitego zniszczenia budynku. W Polsce, obok klęsk związanych z działaniem ognia (np. po uderzeniu pioruna, eksplozji), najczęściej mamy do czynienia ze zniszczeniami będącymi efektem działania wody (powodzie, podtopienia, deszcz nawalny) i wiatru (huragany), a także osunięć ziemi, lawin czy upadku statku powietrznego (helikopter, samolot czy dron).

Obowiązkowe ubezpieczenia wynikające z odrębnych przepisów

W Polsce wykonywanie wielu zawodów wymaga obowiązkowego wykupienia ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC). Brak ważnej polisy OC może zakończyć się nawet odebraniem uprawnień zawodowych.

Dokładne warunki wykonywania poszczególnych zawodów regulują poszczególne ustawy, a Ogólne Warunki Ubezpieczenia (OWU) ustalają towarzystwa ubezpieczeniowe. Np. ustawodawca może określić minimalną wysokość sumy ubezpieczenia, ale jednocześnie specjalista może ubezpieczyć się na wyższą kwotę biorąc pod uwagę ryzyko związane z jego profesją. Oto przykładowe zawody objęte obowiązkowym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej wynikające z odrębnych przepisów:

• adwokat,
• radca prawny,
• doradca podatkowy,
• lekarz,
• broker ubezpieczeniowy,
• pośrednik nieruchomości,
• doradca finansowy,
• weterynarz,
• pielęgniarka,
• farmaceuta,
• inżynier budowlany.

Po co wprowadzono ubezpieczenia obowiązkowe?

Celem ustawodawcy, aby wprowadzić ubezpieczenia obowiązkowe jest ochrona ofiar. Załóżmy, że ubezpieczenia komunikacyjne OC są dobrowolne i może je wykupić ten, który ma na to ochotę. Co zrobić, jeżeli taki nieubezpieczony kierowca spowoduje wypadek i zniszczy komuś auto, albo – co gorsza – doprowadzi do poważanego uszkodzenia ciała innej osoby? 

Jeżeli kierowca polubownie nie zechce załatwić kwestii zadośćuczynienia, to można pozwać go do sądu. OPoszkodowany zapewne wygra sprawę, a kierowca zostanie zobowiązany do wypłaty odszkodowania. Jednak sprawca wypadku może być niewypłacalny? Kto ma zrekompensować straty niewinnej ofierze? Przypomnijmy, że odszkodowania mogą wynosić od kilkuset do – w skrajnych przypadkach – kilkuset tysięcy złotych. Nawet przeciętnie zamożny Polak miałby problem, aby jednorazowo wyłożyć pół miliona złotych albo dożywotnio płacić poszkodowanemu np. 3 000 zł miesięcznie. 

Obowiązkowe polisy są także gwarancją zastrzyku gotówki dla samych ubezpieczonych. Np. pamiętna powódź stulecia w 1997 r. doprowadziła do poważnych zniszczeń tysięcy gospodarstw. Rolnicy, którzy mieli ubezpieczenie OC, po powodzi otrzymali odszkodowania i mogli zacząć odbudowywać majątek. Natomiast osoby, które polisy nie miały – zostały pozostawione samym sobie. Musieli brać kredyty, zapożyczać się prywatnie, a jeżeli takie rozwiązania były dla nich nieosiągalne, często tracili bezpowrotnie dorobek życia.

Zatem, wprowadzenie ubezpieczeń obowiązkowych to poniekąd głos rozsądku państwa, które przewidziało, że czasem trzeba przymusić do czegoś obywatela dla jego dobra.

Jakie są sumy gwarancyjne w ubezpieczeniach obowiązkowych?

Na początku warto rozróżnić pojęcia: suma ubezpieczenia i suma gwarancyjna. Choć wydawać się może, że są to synonimy, to jest pomiędzy nimi subtelna różnica. Suma gwarancyjna to limit kwotowy, do którego ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność zgodnie z ustawą.

Z kolei, suma ubezpieczenia jest kalkulowana indywidualnie przez każde towarzystwo ubezpieczeniowe, na podstawie wartości ubezpieczanego mienia. Np. jeden gospodarz wykupi ubezpieczenie dla budynków wchodzących w skład jego gospodarstwa na sumę ubezpieczenia w wysokości miliona złotych. A jego sąsiad zza płotu, kupi taką samą polisę w tym samym towarzystwie na sumę 1,5 mln złotych. To wszystko zależy od wartości ubezpieczanych budynków. 

Suma gwarancyjna dotyczy wyłącznie polisy OC komunikacyjnej i jest ona uregulowana w ustawie. W przepisie (art. 36 ust. 1) przeczytamy, że nie może być niższa niż równowartość w złotych:

• w przypadku szkód na osobie – 5 210 000 euro w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte ubezpieczeniem bez względu na liczbę poszkodowanych, 
• w przypadku szkód w mieniu – 1 050 000 euro w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte ubezpieczeniem bez względu na liczbę poszkodowanych.

Co grozi kierowcy za brak ważnego OC?

Kary za brak ważnego ubezpieczenia OC zależą od tego, jakiego rodzaju jest to pojazd (auto osobowe, ciężarowe, motocykl itd.) oraz od tego, jak długo pozostawał bez ważnej polisy. Kary nakłada UFG w ciągu 14 dni od stwierdzenia, że samochód nie ma wykupionego obowiązkowego ubezpieczenia. A to rewidowane jest przy każdej, rutynowej kontroli drogowej, więc nie warto liczyć na łut szczęścia związany z przekonaniem, że skoro nie łamię przepisów na drodze, to nikt się nie dowie, że nie mam OC.

Aktualnie kara za brak OC powyżej 14 dni dla właścicieli samochodów osobowych wynosi 5600 zł. Jednak od 1 stycznia 2022 r. wraz ze wzrostem minimalnego wynagrodzenia, grzywna za nieubezpieczenie auta wyniesie 6020 zł.

Kamil Sztandera, ekspert ds. ubezpieczeń komunikacyjnych w rankomat.pl