Czy odszkodowanie może być wypłacone bez podatku VAT?

Istotą odszkodowania jest rekompensata uszczerbku, jakiego doznał poszkodowany. W kodeksie cywilnym znajduje się zapis, zgodnie z którym poszkodowany może liczyć na naprawienie szkody obejmujące poniesione straty i korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby szkody mu nie wyrządzono. W rezultacie wypłacona tytułem odszkodowania kwota ma pokryć straty, ale nie może spowodować wzbogacenia się poszkodowanego. Tymczasem nieprawidłowo naliczona kwota VAT uwzględniona w odszkodowaniu może do tego doprowadzić.

Kiedy wypłacane jest odszkodowanie w wysokości brutto?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy podkreślić, że podatek VAT ma wpływ na wysokość cen zarówno produktów, jak i usług. Jeżeli zostałeś poszkodowany i jesteś osobą fizyczną (czyli nie prowadzisz działalności gospodarczej),  masz prawo do odszkodowania w pełnej wysokości, a więc wraz z podatkiem VAT. W przeciwnym razie musiałbyś dopłacić do naprawy pojazdu.

Przykład: Pan Artur został poszkodowany w kolizji na rondzie – inny kierowca wymusił pierwszeństwo. Uszkodzenie samochodu zostało wycenione na 1230 zł (w tym 230 zł VAT). Gdyby pan Artur otrzymał kwotę netto, czyli jedynie 1000 zł, to w tej cenie nie mógłby naprawić pojazdu – musiałby dopłacić z własnej kieszeni 230 zł. W rezultacie odszkodowanie nie zapewniłoby zlikwidowania szkody.

Czy można uniknąć takich kłopotów? Owszem – pamiętaj, że jako poszkodowany decydujesz o sposobie likwidacji szkody.

Metody likwidacji szkód komunikacyjnych, na które możesz się zdecydować, to:

• Metoda kosztorysowa – to prognoza kosztów naprawy samochodu. Przygotowując kosztorys, firma ubezpieczeniowa uwzględnia ceny materiałów i robocizny w warsztatach w pobliżu miejsca zamieszkania poszkodowanego kierowcy.
• Metoda bezgotówkowa – jest ona uznawana za korzystną dla poszkodowanych. Polega ona na tym, że ubezpieczyciel rozlicza się za naprawy bezpośrednio z warsztatem, z pominięciem osoby poszkodowanej.
• Metoda fakturowa – po opłaceniu naprawy w warsztacie poszkodowany przedkłada otrzymaną fakturę ubezpieczycielowi. Następnie ubezpieczyciel zwraca poszkodowanemu koszty, jakie poniósł on w związku z naprawą samochodu.

W przypadku drugiej metody (bezgotówkowej) nie musisz obawiać się, że odszkodowanie nie będzie uwzglądniało podatku VAT - oddając samochód do warsztatu przerzucasz wszystkie formalności (w tym rozliczenie kosztów) na jego właściciela. 

Komu wypłacane jest odszkodowanie w wysokości netto?

Inaczej kwestia VAT wygląda w przypadku wypłaty odszkodowania przedsiębiorcom. Dotyczy to jednak wyłącznie tych przedsiębiorców, którzy są zarejestrowanymi podatnikami podatku VAT, czyli mają możliwość obniżenia kwoty podatku należnego o naliczony VAT. Jeżeli jesteś poszkodowanym przedsiębiorcą, to wypłata odszkodowania w kwocie brutto spowodowałaby przysporzenie w Twoim majątku.

Przykład: Pani Anna, jako poszkodowana w kolizji, zgłosiła się do ubezpieczyciela o wypłatę odszkodowania. Szkoda została wyceniona przez rzeczoznawcę na kwotę 1230 zł (w tym 230 zł VAT). Ponieważ kobieta jest zarejestrowanym podatnikiem VAT, to jako odszkodowanie na swój rachunek bankowy otrzymała kwotę 1000 zł. Po naprawie samochodu i otrzymaniu faktury od warsztatu samochodowego może ona obniżyć wysokość podatku należnego o podatek naliczony.

Z kolei dla wysokości odliczenia podatku VAT znaczenie ma to, do jakich celów jest wykorzystywany samochód. Jako przedsiębiorca możesz z pojazdu korzystać:

• Wyłącznie w celach zawodowych (związanych z prowadzeniem działalności). Wówczas masz prawo odliczyć 100 proc. kwoty VAT widniejącej na fakturze otrzymanej z warsztatu samochodowego (art. 86a ust. 3 ustawy o podatku od towarów i usług).
• Zarówno w celach zawodowych, jak i prywatnych. Wówczas tracisz prawo do pełnego odliczenia kwoty VAT wykazanej na fakturze – możesz odliczyć jedynie 50 proc. podatku VAT (art. 86a ust. 1 i 2 ustawy o podatku od towarów i usług).

Co w sytuacji, gdy przedsiębiorca nie jest podatnikiem VAT?

Wówczas wypłata kwoty netto przez ubezpieczyciela jest błędem – poszkodowany właściciel firmy powinien wystąpić z reklamacją. Gdyby nie została ona uznana, możliwe jest zwrócenie się o pomoc do Rzecznika Finansowego.

Jak wygląda odszkodowanie i VAT, gdy auto jest w leasingu?

Różnice w wypłacie odszkodowania z OC w przypadku konsumentów i przedsiębiorców są jasne. Problemy z ustaleniem wysokości odszkodowania – a precyzując tego, czy powinna być to kwota netto, czy brutto – pojawiają się, gdy samochód poszkodowanego jest w leasingu.

Jako poszkodowany, który nie może odliczyć w całości lub części podatku VAT, możesz spotkać się z następującymi stanowiskami firm ubezpieczeniowych:

• Odszkodowanie to kwota brutto. To rozwiązanie prokonsumenckie – firma ubezpieczeniowa uznaje za poszkodowanego leasingobiorcę i wypłaca mu kwotę w wysokości, która w pełni pokrywa koszt naprawy samochodu.
• Odszkodowanie to kwota netto. Ubezpieczyciele, którzy praktykują to rozwiązanie, wskazują, że faktycznym poszkodowanym jest leasingodawca (będący właścicielem pojazdu) i nie badają w żaden sposób sytuacji leasingobiorcy.

Drugie stanowisko, wyrażane przez część ubezpieczycieli, prowadzi do tego, że poszkodowany przedsiębiorca musi dopłacić do naprawy pojazdu. Z reguły zapisy umowy między leasingobiorcą a leasingodawcą przewidują, że po wystąpieniu szkody to ten pierwszy będzie odpowiedzialny za naprawę samochodu.

Przykład: Pan Tomasz korzysta z samochodu w leasingu. Po kolizji, do której nie doszło z jego winy, zgłosił się do ubezpieczyciela sprawcy o wypłatę odszkodowania. Szkoda została wyceniona na kwotę 1230 zł (w tym 230 zł VAT). Ponieważ ubezpieczyciel wypłacił tylko 1000 zł, to mężczyzna do naprawy pojazdu musi dopłacić 230 zł.

W kwestii tego, czy odszkodowanie za szkodę w pojeździe będącym przedmiotem leasingu powinno być wypłacane w kwocie netto, czy też w kwocie brutto, niejednokrotnie wypowiadały się sądy. Orzecznictwo w tym zakresie nie jest jednak jednolite – sądy stawały zarówno po stronie firm ubezpieczeniowych, jak i leasingobiorców.

Czy zatem leasingobiorca może uchronić się przed otrzymaniem odszkodowania, którego wysokość nie pokryje kosztów naprawy pojazdów?

Skutecznym sposobem, aby uniknąć wypłaty odszkodowania w kwocie netto, jest zapoznanie się z polityką firmy ubezpieczeniowej jeszcze przed zakupem polisy. Dla leasingobiorców, którzy nie chcą ponosić dodatkowych kosztów lub udowadniać swoich racji przed sądem, to jedyny sposób, aby zabezpieczyć się przed niekorzystnym sposobem wyliczania odszkodowania z pominięciem ich sytuacji podatkowej

Stefania Stuglik, specjalista ds. ubezpieczeń komunikacyjnych w rankomat.pl

Na rynku ubezpieczeń komunikacyjnych sporo może zmienić uchwała Sądu Najwyższego z 11 września 2020 r. Możliwe, że firmy ubezpieczeniowe – które dotychczas wykorzystywały luki prawne – zreflektują się i zmienią swoje podejście.