Ubezpieczenie dzieł sztuki w domu i mieszkaniu

Dzieła sztuki bywają problematyczne głównie dlatego, że trudno jest ustalić ich wartość. Jeśli włączymy je w polisę mieszkaniową, to tylko jako ruchomości domowe (mienie ruchome), ale nie do końca na takich samych zasadach, jak meble, telewizor czy lodówkę. 

Co oznaczają dzieła sztuki dla ubezpieczyciela?

W każdym towarzystwie ubezpieczeniowym, które zapewnia ochronę dzieł sztuki, znajdziemy nieco inną definicję. Najczęściej dla ubezpieczyciela są to przedmioty o wysokiej wartości, w tym artystycznej, historycznej czy kolekcjonerskiej. 

Do dzieł sztuki zaliczają się przedmioty oryginalne, a w niektórych przypadkach także reprodukcje. Chodzi m.in. o:

• obrazy,
• rysunki,
• malowidła,
• kolaże,
• grafiki,
• posągi wykonane z dowolnego materiału,
• rzeźby,
• gobeliny i dywany wykonane ręcznie,
• fotografie.

Podstawą formalną jest wycena takich przedmiotów dokonana przez rzeczoznawców, ekspertów domów aukcyjnych czy biegłych sądowych.

Jak ubezpieczyć dzieła sztuki?

Dzieła sztuki możemy ubezpieczyć na różne sposoby – przez muzeum, jeśli wypożyczamy je na czas ekspozycji lub indywidualnie z polisy mieszkaniowej – jeśli trzymamy takie przedmioty w miejscu zamieszkania.

Polisa mieszkaniowa w podstawowej wersji chroni tylko mury i ewentualnie elementy stałe. Jeśli zależy nam na ubezpieczeniu dzieł sztuki, to musimy wykupić rozszerzenie w postaci mienia ruchomego. Najczęściej obejmiemy wówczas ochroną dzieła przedstawiające niewielką lub umiarkowaną wartość (np. do 6000 zł w Generali). Droższe przedmioty wymagają indywidualnego podejścia, tj. wyceny dokonanej przez rzeczoznawcę.

Ubezpieczenie dzieł sztuki będących przedmiotami wartościowymi (mieniem specjalnym) wymaga uzyskania potwierdzenia ich ceny rynkowej przez rzeczoznawcę, którego musimy opłacić sami. Towarzystwa mogą również wymagać od nas potwierdzenia autentyczności mienia (Proama). Dopiero po uzyskaniu takich dokumentów dzieła sztuki zostaną włączone w polisę.

Dzieła sztuki – jaki zakres ochrony?

Dzieła sztuki z domowej kolekcji będą chronione finansowo podobnie jak inne ruchomości domowe, a więc na wypadek uszkodzenia, kradzieży czy zniszczenia przez czynnik zewnętrzny jak ogień, woda, wybuch, trzęsienie ziemi, uderzenie pojazdu w nieruchomość czy upadek drzewa bądź masztu. Jak również w przypadku transportu dzieła sztuki z miejsca zakupu do miejsca zamieszkania.

Zakres ochrony może dotyczyć też tzw. wad prawnych. TU udzieli pomocy sądowej ubezpieczonemu, jeśli:

• prawowity właściciel dzieła sztuki wystąpi z pozwem o zwrot nabytego przedmiotu,
• prawowity właściciel dzieła sztuki na podstawie prawomocnego tytułu własności zażąda przekazania mu przedmiotu,
• ubezpieczony poniósł koszty sądowe w celu obrony swoich interesów.

Ubezpieczając dzieła sztuki, możemy też rozszerzyć ochronę o zwrot kosztów. Pakiet assistance pozwoli pokryć koszty:

• uprzątnięcia zniszczonego dzieła sztuki i przewieźć pozostałości,
• związane z ponownym wniesieniem dzieł sztuki w razie szkody
• w związku z ratowaniem dzieł sztuki (także działania nieskuteczne),
• wymiany zamków w drzwiach po zagubieniu kluczy,
• wymiany dzieł sztuki w związku z odtworzeniem stanu sprzed szkody (transport, usługi prawne, opłaty, zabezpieczenia),
• związane z przechowywaniem dzieł sztuki na czas uprzątnięcia skutków szkody.

Warto zwrócić uwagę, czy polisa, która chroni dzieła sztuki, zawiera także gwarancję zwrotu za szkody wyrządzone podczas akcji gaśniczej. Zdarzenie to zwykle dostępne jest jako dodatkowe rozszerzenie

Michał Ratajczak, ekspert ds. ubezpieczeń nieruchomości w Rankomat

Jakich dzieł sztuki nie można ubezpieczyć?

Dzieła sztuki to nie tylko obrazy, rzeźby czy antyki, ale nierzadko – szczególnie w przypadku sztuki nowoczesnej – bardzo specyficzne wytwory, które są problematyczne dla ubezpieczycieli. Dobrym przykładem są może być tutaj bioart, gdzie artyści w procesie twórczym korzystają z żywych organizmów, a wytwory finalne często są nietrwałe.

Towarzystwa mogą również odmówić ubezpieczenia dzieł sztuki przechowywanych na otwartej przestrzeni (np. duże instalacje) oraz trzymanych w nieodpowiednich warunkach – chodzi tu zarówno o zabezpieczenie przed złodziejami, jak i czynnikami naturalnymi. Oczywiście, żadne towarzystwo nie obejmie ochroną przedmiotów, w których posiadanie weszliśmy nielegalnie, np. kupując je od paserów.

Obowiązki właściciela dzieł sztuki w ubezpieczonej nieruchomości

Właściciele ubezpieczonych dzieł sztuki powinni zapewnić odpowiednie warunki do przechowywania takich przedmiotów. Przykładowo, obraz w pomieszczeniu o dużej wilgotności czy mocno nasłonecznionym jest narażony na deformację i obniżenie wartości, a w konsekwencji także na brak odszkodowania, jeśli ubezpieczyciel dowiedzie, że powodem zgłoszenia szkody były właśnie warunki przechowywania czy brak należytej konserwacji ze strony właściciela. 

Kolejnym obowiązkiem posiadacza dzieł sztuki jest odpowiednie zabezpieczenie przedmiotów przed kradzieżą. Towarzystwa ubezpieczeniowe mogą wymagać obecności w domu czy mieszkaniu drzwi antywłamaniowych, rolet lub krat w oknach, specjalnych osłon na dzieła sztuki czy alarmu. Konieczność takich zabezpieczeń występuje wtedy, gdy polisa ma chronić dzieła sztuki na wypadek kradzieży z włamaniem.

Warto dodać, że za niektóre zabezpieczenia własne (drzwi, alarm, monitoring) ubezpieczyciele przyznają zniżki – z reguły od 5 do 15 proc. na rocznej składce.

A co, jeśli nieumyślnie zostawimy otwarte drzwi czy okno, przez które do pomieszczenia dostanie się włamywacz i skradnie dzieła sztuki? Wtedy raczej na pewno będzie to powodem do odmowy wypłaty odszkodowania. Wyjątkiem są polisy dopuszczające tzw. rażące niedbalstwo czy kradzież zwykłą (np. Generali), ale odnoszą się do ruchomości, które nie są dziełami sztuk lub po prostu stosowany limit odpowiedzialności finansowej (rzędu 10 000, 20 000 zł) pozwoliłby tylko na częściowe pokrycie szkody.

Podsumowując, do obowiązków właściciela dzieł sztuki w ubezpieczonej nieruchomości należy:

• zachowanie środków ostrożności – np. zamykanie drzwi i okien na czas nieobecności, pilnowanie kluczy od nieruchomości i nie przekazywanie ich osobom postronnym;
• odpowiednie eksploatowanie – przez brak narażania przedmiotów na długotrwałe działanie np. zjawisk atmosferycznych;
• obowiązkowe przeglądy techniczne – np. instalacji grzewczej;
• ograniczenie strat po wystąpieniu szkody – często decydujące o rozmiarach zniszczeń, dotyczy np. zamknięcia zaworów z wodą i zabezpieczenia innych pomieszczeń przed przedostaniem się ognia;
• niezwłoczne zawiadomienie policji i ubezpieczyciela – na wezwanie służb mamy z reguły dobę, a TU 3 dni, licząc od momentu stwierdzenia szkody (zniszczenia czy kradzieży).

Kolekcjonerzy i miłośnicy dzieł sztuki są zobowiązani także do przechowywania dokumentacji. Chodzi nie tylko o dowody zakupów czy przeprowadzonych konserwacji, ale także zaświadczenia posiadania aktualnych przeglądów, faktury, rachunki i paragony poświadczające wartość posiadanego mienia czy listę ubezpieczonego mienia z cennikiem. Dzięki temu ubezpieczony będzie w stanie potwierdzić  wartość zniszczonego czy skradzionego mienia. Z kolei po szkodzie należy uzyskać protokoły z miejsca zdarzenia od policji, straży pożarnej i innych służb, których będzie wymagał ubezpieczyciel na drodze wypłaty odszkodowania.

Czy polisa chroni dzieła sztuki poza miejscem ubezpieczenia?

Dzieła sztuki kupujemy też po to, aby pokazywać je innym. Ponieważ nie zawsze jest to możliwe w warunkach domowych, często drogocenne przedmioty wędrują miedzy galeriami sztuki, muzeami czy domami akcyjnymi. Na każdą z tych okoliczności można kupić ubezpieczenie.

Polisa obejmuje m.in. meble zabytkowe i indywidualnie projektowane, posągi i rzeźby, obrazy, rysunki, szkice, mapy, druki, fotografie, porcelanę i szkło, książki i rękopisy, dywany i gobeliny, zegary, barometry, pozostałe rzemiosło artystyczne, osobliwości, metale szlachetne, złoto, srebro, plater, znaczki pocztowe, monety, medale czy wino. 

Ubezpieczenie obejmuje pojedyncze przedmioty, kolekcje i zestawy przedmiotów o szczególnej wartości wynikającej z ich wieku, stylu, wartości artystycznej lub kolekcjonerskiej eksponowane na wystawach stałych i czasowych.

Ubezpieczenie może również obejmować proces pakowania i transportu obiektów w systemie „od ściany do ściany” tj. od momentu przekazania obiektu do pakowania do momentu powrotu obiektu do właściciela.

Ile kosztuje ubezpieczenie dzieła sztuki?

Ubezpieczenie dedykowane dla dzieł sztuki to koszt od 1000 zł rocznie wzwyż. Wszystko zależy od wartości posiadanych przedmiotów. W przypadku kolekcji wartej ponad milion złotych, wydatek to nawet kilka tysięcy złotych za ochronę przez 12 miesięcy. 

Znacznie mniej zapłacimy w przypadku ubezpieczenia dzieł sztuki z polisy mieszkaniowej. Najczęściej w przedziale 400-800 zł rocznie. Tu też wiele zależy od wartości i liczby posiadanych przedmiotów. Jeden obraz znanego malarza to nie to samo, co kolekcja złotych monet. Jednak z polisy mieszkaniowej nie będziemy mogli chronić wszystkich dzieł sztuki. W dokumencie OWU znajduje się lista wyłączeń odpowiedzialności.

Jak wysokie odszkodowanie za dzieła sztuki?

Z wypłatą odszkodowania łączą się często limity odpowiedzialności finansowej. Tak jest w przypadku polisy mieszkaniowej, rzadziej w polisie dedykowanej dla dzieł sztuki, ale to drugie ubezpieczenie jest z kolei znacznie droższe.

Przykładowo, Uniqa w polisie „Ubezpieczenie dzieł sztuki stanowiące własność prywatną” wypłaci maksymalnie:

• 20 000 zł – za zniszczone dzieło sztuki znajdujące się na wolnym powietrzu;
• 40 000 zł – za skradzione dzieła sztuki pozostawione w zamkniętym bagażniku samochodowym;
• 40 000 zł – za szkody wyrządzone podczas renowacji przez osoby dyplomowane lub posiadające tytuł magistra konserwatora,
• 100% SU – za pozostałe przypadki zniszczenia lub kradzieży ubezpieczonych dzieł sztuki.

Suma ubezpieczenia (SU) to maksymalna wysokość odszkodowania, jaka przysługuje nam po szkodzie całkowitej. SU dla dzieł sztuki czy przedmiotów wartościowych ustala się osobno. Trzeba zwrócić szczególną uwagę na to, żeby SU była równa realnej wartości mienia – w innym wypadku albo zapłacimy za dużą składkę (gdy zawyżymy SU) lub uzyskamy za niskie odszkodowanie (gdy zaniżymy SU).

Kiedy ubezpieczyciel nie zapłaci za szkodę związaną z dziełami sztuki?

Odszkodowania za dzieła sztuki (z polisy dedykowanej czy mieszkaniowej) nie będzie w przypadku wystąpienia określonych sytuacji. Przede wszystkim chodzi o rażące niedbalstwo właściciela nieruchomości, w którym znajdują się takie przedmioty - niezabezpieczenie domu lub mieszkania przed złodziejami, niewłaściwe przechowywanie dzieła sztuki, nieodpowiednie zabezpieczenie dzieła w transporcie i brak regularnej konserwacji. 

Ubezpieczyciel sprawdza także, czy rzeczywiście doszło do kradzieży dzieła sztuki, Jeśli okaże się, że doszło do próby wyłudzenia odszkodowania, zgłaszający nie dość że spotka się z odmową wypłaty, to jeszcze musi liczyć się ze sprawą sądową.

Odszkodowanie za dzieła sztuki nie zadziała także w przypadku:

• długotrwałego działania dymu, kurzu, światła i wilgoci,
• procesów rozkładu wewnętrznego, 
• pasożytów i szkodników,
• przegryzienia, przeżucia, zadrapania, rozdarcia, zanieczyszczenia przez zwierzęta domowe,
• szkód wskutek samodzielnej naprawy i restaurowania,
• szkód związanych ze starzenie się dzieł sztuki,
• braku lub niewłaściwego opakowania w czasie transportu.

Ponadto ubezpieczenie dzieł sztuki nie działa, jeśli przyczyną szkody jest wojna, stan wojenny, stan wyjątkowy, konfiskata, nacjonalizacja majątku, działanie energii jądrowej, promieniowanie, skażenie radioaktywne, powódź (opcjonalnie), działanie wirusów komputerowych – w przypadku dzieł sztuki w formie elektronicznej.

Gdzie kupić ubezpieczenie dzieł sztuki i kolekcji? 

Przykładowe ceny ubezpieczenia dzieł sztuki można sprawdzić w porównywarce polis mieszkaniowych. Dzięki temu zaoszczędzimy nie tylko czas, ale i pieniądze, ponieważ oferta z identycznym zakresem to różnica nawet kilkuset złotych w skali roku. Przed wyborem konkretnej polisy warto sprawdzić szczegóły ochrony w dokumencie OWU - także z poziomu porównywarki, po wygenerowaniu przykładowych składek.

Poniżej zebraliśmy wyłączenia, limity i inne szczegóły dotyczące dzieł sztuki w polisie mieszkaniowej. Niektóre z ofert są dostępne od ręki po przejściu do kalkulatora.

Tabela 1. Opracowanie własne na podstawie OWU.